تک پران-زن نانجیب

از سیر تا پیاز-همه چیز-با همه‌ی جزئیات

عینک ذره بینی بسیار قوی

دست به جیب-بخشنده-خرج کن

چهار ابرو-دارای ابروهای کلفت و پر پشت

خدا کند-ای کاش
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

چُس افاده-افاده ی بی جا

از پا در آوردن(سخت فرسوده و از کار افتاده کردن)

 

چربیدن-برتر بودن-پیش بودن

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد
حمله-بیماری غش-صرع
خرجی-پول لازم برای گذران روز
آلبالو گیلاس چیدن(نگاه کردن و ندیدن)

 
زدن بر سر کسی-به کسی ستم روا داشتن-کسی را تحقیر کردن
رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها

 

 

جان کلام-اصل مطلب

رد شدن-مردود شدن-پذیرفته نشدن

خیسیده-چیزی که آب در آن نفوذ کرده است

جایی-مستراح-توالت
ژله-لرزانک

دم به تله ندادن-با احتیاط رفتار کردن-خطر نکردن

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

حساب سازی-خرج تراشی-تقلب در حساب داری

خون گرم-خوش برخورد-با عاطفه-پر مهر
دندان طمع از چیزی کشیدن-از چیزی چشم پوشیدن-دست کشیدن-رها کردن

آسمان به ابرو پوشیدن(پنهان ساختن امر آشکار)

آلبالو گیلاس چیدن-نگاه کردن و ندیدن

دفتر روزنامه-دفتری که در آن ریز همه ی داد و ستدهای روزانه را ثبت می کنند

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن
از این حرف‌ها-مطالبی از آن‌گونه که پیش از این گفته شد

پیچیدن نسخه-آماده کردن داروی نسخه ی دکتر در داروخانه

پرونده سازی-گردآوری سندهای دروغین برای متهم کردن کسی

جِر گرفتن کسی را-اوقات کسی تلخ شدن

دستبوس-زیارت-دیدار-شزفیابی

زیر لبی-زیر زبانی

دیگجوش-خوراکی مانند آش که در شب های جمعه و عید می پختند

خر غلت زدن-مانند خر بر خاک غلتیدن

خیس کردن-ادرار کردن به خود

رو دست زدن-فریب دادن-خام کردن

 

 

 

پس زدن-کنار زدن-دور کردن-نپذیرفتن-رد کردن

چشم نم نمی-کسی که چشمش آب پس نمی دهد
هرماری-ز خوردنی یا نوشیدنی تلخ-کار سخت و دشوار

دیدن کردن-عیادت کردن-زیارت کردن-ملاقات کردن

پایش افتادن- پادادن و پا افتادن

پا شدن-از جا برخاستن

تت و پت کردن-شکسته سخن گفتن-لکنت پیدا کردن

زیر ابرو برداشتن-آرایش ابرو از طریق برداشتن موهای زاید زیر ابرو

جا خالی دادن-در بازی هایی مانند والیبال و فوتبال توپ را به جایی انداختن که دست یازیگر حریف به آن نرسد

بشور و بپوش-جامه ای که پس از شسته شدن نیازمند اتو شدن نیست

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

چوب پا-دو چوب بلند که پا در میان آن ها کنند و با آن ها راه روند

تو در تو- تو به تو

ریش دادن و ریش گرفتن-ضمانت کردن-متعهد شدن

ته ریش گذاشتن-کمی ریش بر صورت نگهداشتن
برق از کسی پریدن-سخت ترسیدن-جا خوردن

چل زن-زن کوتاه قد

از این شاخ به آن شاخ پریدن(دائمن از موضوع منحرف شدن و به مطالب فرعی پرداختن)

انگشت‌پیچ-نوعی گز رقیق

دید زدن-چشم چرانی کردن-دور و بر را نگاهی انداختن
تلقین گفتن-مسائل دینی که بر سر گور کسی می گویند
چشمداشت-توقع-انتظار
باد هوا خوردن-درماندگی و فقر کامل داشتن

باریک شدن-دقت کردن-در بحر چیزی رفتن

دعوا راه انداختن-سبب جنگ و جدال شدن

زبان مادر شوهر-نوعی گیاه خار داراز تیره ی کاکتوس

پا را توی یک کفش کردن-پافشاری کردن روی عقیده ی خود-لج کردن

استخوان را پیش گاو و کاه را پیش سگ انداختن-کار را به نااهل سپردن
زار-کوتاه شده ی زایر

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی
جیره خوار-کسی که از جایی یا کسی جیره و مزد دریافت می کند-مامور

پرچانه-پرگو-روده دراز-وراج
آینه‌ی زانو(برآمدگی زانو)

اول چلچلی(تازه به چهل سالگی رسیدن (اول بلوغ و خوشی))

ته کشیدن-تمام شدن-به آخر رسیدن

زد و بند-ساخت و پاخت-بند و بست-توطئه

برو برگرد-چون و چرا

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید
چکشی جواب دادن-محکم و قاطع پاسخ دادن-تند و برخورنده پاسخ دادن

دو ترکه سوار شدن-دو پشته سوار شدن
روان کردن-از بر کردن

 

دایه-زن شیر دهنده-قابله-پرستار بچه

خُردمُرد شدن-ریزه ریزه شدن

از سر کسی زیاد بودن(بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن)

خراب شدن-از کار افتادن-منحرف

 
برداشتن کلاه کسی-کسی را گول زدن-فریب دادن

بند آوردن-متوقف کردن

دیگ و بادیه را گرو گذاشتن-بسیار تهی دست و بی چاره شدن

از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

تکه پاره کردن-پاره پاره کردن-تکه تکه کردن

درخت مراد-درختی که به آن به عنوان نذری چیزی می بندند
رنگ دادن و رنگ گرفتن-رنگ به رنگ شدن

چرچری کردن-خوردن و عیش کردن
دُم کسی را گرفتن-از کسی پی روی و تقلید کردن-کسی را رها نکردن

چل و یک منبر روشن کردن-چهل و یک شمع نذری در چهل و یک مجلس روضه خوانی

ریزه کردن-خرد خرد کردن-قطعه قطعه کردن

دل کسی برای چیزی لک زدن-بسیار آرزومند چیزی بودن-سخت در حسرت چیزی بودن

از سر کسی زیاد بودن-بیش از حد توانایی و ظرفیت کسی بودن

زاغ و زوغ-فرزندان خردسال-نق-غر و لند

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

روبوسی-به مناسبتی روی یکدیگر را بوسیدن

تکلیف شدن-به سن بلوغ رسیدن

 

دیگ به سر-لو لو

اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)

 

زرده ی کسی نبستن-موفق نشدن در کار-بی ثمر ماندن کوشش کسی

از ریخت افتادن(تناسب خود را از دست دادن، بی‌جلا و جلوه شدن)

تیار-درست و آماده

ادرار کوچک(شاش)

پشت سر کسی ایستادن-از کسی پشتیبانی کردن

 
دوما-در ثانی-دیگر آن که-دوم آن که

پوز زدن-دهان زدن
زهرآب-ادرار-شاش-پیشاب

چس نفس-پر حرف-کسی که حرف های بی سر و ته و ملال آور می زند

دستک-دفتر حساب
جور در آمدن-نگا. جور آمدن

تیپا-ضربه ای با نوک پا-اردنگی

پشم ریختن-از میان رفتن توانایی و مقام

 

حرف چند پهلو-سخن مبهم و دارای چند معنی

 

 

پا گرفتن-رشد کردن-استوار شدن-سر و سامان یافتن-رونق گرفتن

 

به گند کشیدن-جایی یا کاری را خراب کردن-به لجن کشیدن-بی اعتبار کردن

پسله خور-آن که نزد دیگران کم می خورد و در نهان بسیار

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند
بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

از دولت سر-به لطف کسی-از برکت وجود کسی

 

حرف به حرف کردن-موضوع گفت و گو را عوض کردن

جا گذاشتن-چیزی را در جایی فراموش کردن-چیزی را سر جای خود قرار دادن

 

 

به خنس و پنس افتادن-به وضع بد مالی دچار شدن

آفتاب کسی به زردی رسیدن-به پایان رسیدن دوران زندگی و یا قدرت و نفوذ کسی

پشت و رو کردن-برگرداندن جامه به صورتی که رو پشت و پشت رو شود

تازه وارد-کسی که تازه وارد شده است

از چشم کسی دیدن-کسی را مسئول چیزی دانستن

زود رس-آن چه که پیش از موقع مقرر به دست آید
بابا غوری-نابینا-کور
اُتُل(شکم، اتوموبیل)

 

پشه را در هوا نعل زدن-در تیراندازی بسیار ورزیده بودن-بسیار زرنگ و فرصت طلب بودن

رضا ترکی-پارچه ی ابریشمی یزدی که در مشهد به آن علی شیر خدا می گویند.

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن

از حساب پرت بودن-در اشتباه بودن

خوردنی-غذا-قابل خوردن

رو به قبله بودن-در خال مرگ بودن

آفتاب لب بام-پیری نزدیک به مرگ

دم حجله کشتن گربه-زهر چشم گرفتن برای نخستین بار
به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

تکه گرفتن برای کسی-کاری برای کسی فراهم کردن
آخرین تحویل-قیامت
زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد
از خنده روده بر شدن-از شدت خنده بی‌حال شدن

پز عالی جیب خالی-کسی که در عین تهیدستی افاده داشته باشد و خودش را بگیرد

به هم خوردن حال-استفراغ کردن-بالا آوردن

ته تغاری-آخرین فرزند خانواده

جای کلاه سر آوردن-آن قدر ضعیف کش بودن که که اگر از او کلاه کسی را بخواهند سر او را به درگاه برد

چنگلوک-مچاله شده-درهم و برهم-بی قواره

خرجی دادن-دادن پول لازم برای گذران روزانه
خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا
خود را به کوچه ی علی چپ زدن-خود را بی اطلاع نشان دادن

خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

اِرا-هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید
 

 

پا انداز-آن که وسایل عیش و عشرت دیگران را فراهم آورد-جاکش- فرش جلوی در ورودی

تنه خوردن-وارد شدن فشار تنه ی کسی به تن کس دیگر

خاک برداری-بردن خاک های اضافی برای آماده کردن زمین ساختمان
درد و بلا-نفرینی است چون زهر مار-کوفت-مرض و مانند این ها
جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن

زیر در رو-گریزان-گریز پا-شانه خالی کن
خداپسندانه-مورد پسند خدا

دولت منزل-دولت سرا

به بخت خود پشت پا زدن-فرصت مناسبی را از دست دادن-از خوشبختی مسلمی چشم پوشیدن

دل-معده

ریش گرفتن-دست به ریش کشیدن-پادر میانی کردن-تقاضا و خواهش کردن

بی بخار بودن-بی عرضه بودن-ناتوان بودن

دست نشانده-زیر دست-مطیع-فرمان بردار

 

از زیر سنگ در آوردن(چیزی را هر چند نایاب و تهیه‌اش دشوار باشد به دست آوردن)

از سر نو(دوباره)

آب باریکه(درآمد اندک اما مرتب)

تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن
آرتیست‌بازی-انجام کارهای غیرعادی

دست کم-حداقل

برای کسی آش پختن که یک وجب روغن داشته باشد-زمینه ی تنبیه و گوشمالی برای کسی آماده کردن

زیر پای کسی را جارو کردن-سبب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

چهل منار-تخت جمشید

بد مست-کسی که هنگام مستی هرزه گویی کند و عربده بکشد

چانه لغ-نگا. چانه شل

دنیا پسند-آن چه که همه بپسندند

دم دما-نزدیک-حدود-حوالی

آسمان را سِیر کردن(سخت خوشنود بودن، لذت بسیار بردن)

آلا گارسون(اصلاح موی سر زن به سبک موی پسران)

دمخور-مصاحب-معاشر-همنشین
دست بده داشتن-بخشنده بودن
خون راه انداختن-نگا. خون به پا کردن

خوابگوشی-سیلی-کشیده

بد جنس-بد ذات-بد نهاد-فرومایه

آبجی خاک‌انداز-زن فضول و خبرچین

اسم شپش کسی منیژه خانم بودن(خودبزرگ‌بینی احمقانه داشتن)

تو دو کشیدن-کسی را وارد کاری کردن

 

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

آبکی(بی‌ارزش، از روی بی‌علاقگی)

دانه دانه شدن-دانه ها از یکدیگر جدا شدن

چشم از کاسه درآمده-چشم وزقلمبیده-چشم بیرون زدن

از خر افتادن(نابود شدن، مردن)

خیمه شب بازی-نمایش عروسکی-حیله و تزویر

پیس-کسی که پوستش با لکه هایی دو رنگ می شود

آب به آسیاب کسی ریختن(با زحمت خود سود دیگری را فراهم کردن)

زیر لب خندیدن-تبسم کردن

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

تق تق کردن-آواز برخورد پیاپی دو چیز به یکدیگر

 

خودی-آشنا
خیال کسی تخت بودن-آسوده خیال بودن-کاملن مطمئن بودن

 
جد و آباد کسی را گفتن-آبا و اجداد کسی را دشنام دادن
از بی‌کفنی زنده بودن-بی‌نهایت فقیر و نیازمند بودن

 

از شیر مرغ تا جان آمیزاد(از سیر تا پیاز)

چشم سفید-گستاخ-حرف نشنو-پر رو

 
ابوقراضه-ابوطیاره

از عزا در آوردن(به دوره‌ی عزاداری پایان دادن)

چتولی نشستن-جمع و جور نشستن

رفوزه-رد شده در امتحان-مردود

رو به راه شدن-آماده و مهیا شدن

زُق زدن-تیر کشیدن و درد کردن اعضای بدن

پَهن آباد-پول بسیار ناچیز و کم ارزش

جیب کنی-اخاذی-به خرج انداختن دیگران

جُم خوردن-تکان خوردن-برای انجام کاری آماده شدن

 

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

باری به هر جهت کردن-در انجام کاری تعلل و تردید کردن

از سکه افتادن(ار رونق افتادن، از دست دادن زیبایی)

رخت کسی کوک بودن-رفاه داشتن
اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)
خرد و خمیر-نگا. خرد و خاکشیر-له و لورده

بامبول-حقه-کلک

 

رو کشیدن-به کسی برای نزدیکی کردن تکلیف کردن
چراغان-جشن و سرور پر چراغ

زبانی-شفاهی

چادر شب-پارچه ای که رختخواب را در آن می پیچند

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

پس گذاشتن کسی-از کسی جلو افتادن

پیچاندن کسی-کسی را گرفتار درد سر کردن-کسی را سوال پیچ کردن

جوش خوردن زخم-به هم آمدن سر زخم و پوست نو آوردن

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

 

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

تشریک مساعی-با کسی همکاری کردن

از تو چه پنهان-راستش را بخواهی

خوش بیار-آن که کار و روزگار بر وفق مرادش می گذرد-خوش شانس

بزن قدش-دعوت به دست دادن برای نشان دادن توافق و همدلی
 

برگ زدن-حقه زدن-سر کسی کلاه گذاشتن-تقلب کردن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم
دختر خوانده-نادختری-دختری که به فرزندی پذیرفته شده است

حال و احوال-وضعیت-کیفیت

خاکه-خرده ی هر چیزی

باز شدن نیش کسی-تبسم کردن از روی خوشحالی و خوشوقتی

چپکی-از طرف چپ-خشم آلود
تلپی-برای نشان دادن افتادن بدون مقاومت به کار می رود

دَم کرده-پر رطوبت-باد کرده

آب شدن و به زمین فرو رفتن(دود شدن و به آسمان رفتن)

آبِ دندان-حریف ساده

زیر شلواری-زیر جامه

 

دُهُل دریده-بی شرم-ناپارسا

خل بازی درآوردن-مثل دیوانه ها رفتار کردن

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

 
 

از دهان مار بیرون آمدن-هیچ کجی در کسی نبودن-راست بودن

 

خصوصی-مقابل عمومی

ریز بار-باران ریز-ابری که باران ریز دارد

چنگول چنگولی-مجعد-حلقه حلقه-پر چین و شکن

حُقه-زرنگ و ناقلا

چار چشمی-با دقت و مراقبت کامل

 

جدا جدا-یکی یکی-جداگانه
اردنگ-تیپا-لگدی با نوک پا

پیله کردن دندان-ورم کردن لثه

در به دری-بی خانمانی-آوارگی
حاضر به یراق-حاضر و آماده

چس خور-آدم خسیس-بخیل

تیغ زن-کلاه بردار-گوش بر
آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن-تمایل شدید داشتن-به طمع افتادن

آه نداشتن که با ناله سودا کردن(آه در بساط نداشتن)

افسار پاره کردن(سرپیچی کردن، یاغی شدن)

توی دل قند آب کردن-لذت بسیار بردن-شادی زیاد حس کردن

ادب شدن-فهمیدن-با تنبیه عاقل شدن-تجربه آموختن-آدم شدن

خاکشیر یخ مال-خاکشیر که با یخ سایند تا حوب سرد شود و به بیمار دهند تا اسهالش قطع شود

خم شدن-دولا شدن
رودل-سنگینی معده
ریغ زدن-خراب کردن-کثافت کاری کردن

رو رفتن-بر زمین افتادن اسب از جلو و بر زانو ها