در به دری-بی خانمانی-آوارگی
آب سیر-جانور خوش‌رفتار
روی خود کشیدن-رو کشیدن

آسمان (و) ریسمان(حرف‌های بی‌ربط و صد تا یک قاز)

آکِله-جذام-زن سلیطه

آدم دو قازی-شخص بی‌سروپای بی‌ارزش

جاگیر شدن-در جای خود ثابت شدن-قرار گرفتن

جل و پلاس خود را پهن کردن-در جایی اقامت کردن

 

خیر باشد-پس از شنیدن خواب کسی به فال نیک به او می گویند

تراشیده شدن-لاغر شدن

دیگ بخار-دستگاه تولید بخار

تسبیح انداختن-یک یک دانه های تسبیح را از زیر انگشتان گذرانیدن

حوصله داشتن-حال مساعد داشتن-تحمل داشتن

بَهمان-فلان

زیادی-اضافی-بی مصرف-خارج از حد

تیز کردن گوش-دقت کردن برای درست شنیدن سخنی مهم

بی معنی- بیخود

 
باطله-چیزی که ارزش خود را از دست داده است
این خط و این نشان-عبارتی تهدیدگونه برای منع کسی از چیزی یا انجام کاری-نگویی که نگفتم.
آواز دهل-چیزی که تنها سخن‌گفتن درباره‌ی آن جالب است-نه خودش = چیزی که از آن سخن زیاد می‌گویند اما واقعیت آنچنانی ندارد

جای سوزن انداختن نبودن-پر بودن-بسیار شلوغ بودن
پاشنه ی کسی را کشیدن-با فریب کسی را به کاری برانگیختن

درویش کردن چشم ها-نادیده انگاشتن-نگاه نکردن

دعوت حق را لبیک گفتن-مردن

اخ و پیف کردن-اظهار ناراحتی کردن از بوی بد-منظره‌ی بد یا غذای بد

پامال شدن-از بین رفتن

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

انسان(آدم خوب و پایبند به اصول اخلاقی)

پیشنهاد-طرح
 

پابوسی-زیارت
آبِ بسته-شیشه-بلور-یخ-برف
رو کردن-روی آوردن-آشکار کردن-به رخ کشیدن

تُف به دهن-حیرت زده

از سرما چاقو دسته کردن-به پهلو دراز کشیدن و زانوها را روی شکم جمع کردن و دست‌ها را میان پاها فرو بردن

تو لاک خود رفتن-با کسی کاری نداشتن-توی عالم خود بودن

جغور بغور-جگر و دل و قلوه ی گاو یا گوسفند که خرد کرده و با پیاز در روغن سرخ کنند

حرام کردن-تلف کردن-از میان بردن نتیجه و فایده

دیالله-زود باش دیگه !

چراغ-پولی که معرکه گیران درخواست می کنند

تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی
اشک خنک(گریه‌ی ساختگی)
این دو کله‌دار-خورشید و ماه

به راست راست-فرمان نظامی برای گردش به راست

زُل زُل-نگاه کردن زل زدن
زیر سایه ی کسی بودن-در پناه کسی بودن-از پشتیبانی کسی برخوردار بودن

اهل و نا اهل-کس و ناکس-نجیب و نانجیب

زاهرو-دالان-سرسرا

روغن مالی-روغن زدن به دستگاه

آی زکی-در مقام ریشخند و تحقیر گفته می‌شود

اردک‌پرانی-از عهده‌ی جنگ با کسی برنیامدن

داماد-مرد تازه زن گرفته
جلف-سبک-کسی که حرکات سبک دارد

روی کسی نشدن-خجالت کشیدن

پا پیچ کسی شدن-با کسی در آویختن-به کسی سماجت کردن

دل کسی را زدن-سیر شدن از چیزی-بی میل و رغبت شدن نسبت به چیزی یا کسی

اسباب‌چینی(دسیسه‌چینی، توطئه‌چینی)

دوا دادن-دوا خوراندن-مسموم کردن-مشروب خوراندن

آشوب شدن دل(دچار تهوع شدن)

چلاندن-فشار دادن برای آب گرفتن

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

برادر زن-برادرِ زن هر مرد

پا روی دم سگ گذاشتن-خشم شخص پستی را برانگیختن

زدن به سیم آخر-آخرین چاره را به کار بردن حتا اگر به ضرر باشد-خود را به لاقیدی زدن و به عاقبت کار نیاندیشیدن

دور اندیشی-پایان نگری-عاقبت اندیشی

اهل بخیه(وارد در کار، اهل فن)

دهن کسی را سرویس کردن-کسی را خونین و مالین کردن-به حساب کسی رسیدن

پِتِه-گرفتن زبان-لکنت

دُم توی تاقچه گذاشتن-خود را گرفتن-لوس و ننر شدن

دبه ی کسی را روغن کردن-با دادن پول و هدیه کسی را راضی کردن
چاتمه زدن-چند تفنگ را به شکل چاتمه در جایی گذاشتن
خود را گم کردن-خود را برتر از آن که هست دانستن-سابقه ی خود را فراموش کردن

چشته خور کردن کسی-کسی را از لطف خود بهره مند کردن
از لجِ-از سر لجاجت-از روی خشم

زیش ریش شدن دل-سخت ناراحت شدن-به گریه افتادن و از حال رفتن

جلو کسی درآمدن-با کسی مقابله کردن-حق کسی را کف دستش گذاشتن

پول سر راهی-پولی که بزرگ تر ها به هنگام سفر به زیردستان یا کوچک تر ها می دهند
تو دل شیر رفتن-جرات فراوان داشتن

بر ملا شدن-آشکار گشتن

زهر چشم از کسی گرفتن-ترساندن-چنان تنبیه کردن که دیگر جرات تکرار خطا نباشد

 

از خیر چیزی گذشتن-از چیزی صرفنظر کردن

آب کردن(جنس نامرغوب را فروختن)

آب بردار(دوپهلو، کنایه‌آمیز)

دلجور-همدل

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

 

 

چینی بند زدن-کاسه دوختن-به هم چسباندن تکه های ظروف شکسته

دل ترکیدن-ترکیدن شکم بر اثر پر خواری

 
باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

پشم و پیله-ریش

بچه پس انداختن-فرزند به دنیا آوردن

جشنواره-جشن فزهنگی-فستیوال
اسکلت‌بندی-طرح‌ریزی-زیرسازی
تو روی کسی چیزی گفتن-رو در روی کسی چیزی گفتن

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

اکبیری(زشت، بی‌ریخت)

 

تو روی کسی ایستادن-شرم و حیا را کنار گذاشتن و با کسی مخالفت کردن

جیب بر-دزدی که در جیب دیگران دست می برد

چِخی-سگ

 
از چاله در آمدن و به چاه افتادن-از باران به ناودان پناه بردن

ازخودراضی(متکبر، خود پسند)

اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

پشم و پیله-ریش

درب و داغان شدن

 

دست و پا پنبه ای-دست و پا چلفتی-بی عرضه-بی دست و پا

دان-دانه-چینه

در کردن-شلیک کردن-خالی کردن

دهن بین-آن که به گفته ی این و آن عمل می کند

خیت کردن-شرمنده کردن-کنفت کردن-بور کردن
تو جیبی-پول مختصری برای برخی هزینه های روزانه

آفتاب‌نشین-بیکاره و تنبل
ددر رفتن-بیرون رفتن
پس انداز-پول کنار گذاشته شده-صرفه جویی
آب لمبو-چلانده‌شده-فشرده
تار و مار-متفرق-پراکنده

جیب کسی را خالی کردن-پول های کسی را ربودن
تلیت-نان خیسانده در غذای آبکی

دست شما درد نکند-از شما سپاس گزارم

داغ باطل خوردن-از کار افتادن-از رونق و رواج افتادن

دایر شدن-بر پا شدن-رواج یافتن-آباد شدن
چیل-آدم بد بیار
پینکی رفتن-چرت زدن

تخم حرام-حرام زاده-شرور-شیطان

دل کسی را آب کردن-به اوج تمنا رساندن-بسیار مشتاق کردن-بی تاب کردن

دل کسی گرفتن-غمگین شدن-متاثر شدن

 

بد ریخت-بد شکل-بد هیکل-بد قواره

پیش قسط-پرداختِ پیش از آغاز قسط بندی

حرف دهن خود را نفهمیدن-مزخرف گفتن-حرف بی ربط زدن

رو شویی-ظرف یا دستگاهی که برای شستن دست و صورت نصب می کنند

زبان باز-کسی که با چرب زبانی به مقصود خود می رسد

به روز کسی افتادن-وضعی مانند وضع کسی پیدا کردن

جان کسی را به لب آوردن-سخت آزار دادن-به کسی انتظار دراز دادن
 

بی نور-بی عرضه-بی مصرف-کسی که به دوستان کمکی نکند
آب دادن بند(خود را لو دادن، فرصت را از دست دادن)

از مرحله پرت بودن(یکسره بی‌اطلاع بودن)

تنگاتنگ-بسیار نزدیک به هم-بدون فاصله

بند انگشت-فاصله ی نوک انگشت تا نخستین خط آن
پرنده پر نزدن در جایی-جایی دور افتاده و خلوت بودن
به باد فحش یا کتک گرفتن-یک ریز فحش دادن یا کتک زدن

 

راه انداختن کار کسی-وسیله ی تسهیل انجام شدن کار کسی را فراهم کردن-رو به راه کردن کار کسی

برآورد-تخمین
چشم چیدن-چشم زخم را دفع کردن

خون کسی را مکیدن-مال کسی را به تزویر غارت کردن-به کسی تعدی و ستم کردن

جوخه ی آتش-جوخه ای که مامور تیراندازی است

پچ پچ کردن-نجوا کردن-زیر گوشی حرف زدن

باد توی گلو انداختن- باد به غبغب انداختن

از سر دست-کار یا سخنی که فورا و بدون تامل بکنند یا بگویند

 

اتر خان رشتی-آدم پرافاده

بی تفاوت-بی اعتنا

خرج و برج-خرج و متعلقات آن
با هم خواندن-تطبیق کردن-هماهنگ بودن

دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

اِرا(هنگامی که کسی نمی‌تواند و یا نمی‌خواهد به چرایی پاسخ دهد آن را به طنز می‌گوید)

اسب چوبین(تابوت)

اجاق-دودمان

دُم ِ هم کردن-مطابق یکدیگر کردن-دو کناره ی چیزی را بر هم نهادن

زدن زیر آواز-بی مقدمه به خواندن پرداختن

چُل کلید-جام درویشان

از بر بودن-مطلبی را در حافظه داشتن

آدم مقوایی(بی‌اراده، کسی که هیچ‌کاری نمی‌کند)

چفت و بست نداشتن دهن-راز نگهدار نبودن

آیَم سایَم(گاه‌کاهی)

حال کردن-لذت بردن
آب از لب و لوچه‌ی کسی سرازیر شدن(تمایل شدید داشتن، به طمع افتادن)

 

خرناس کردن-خرخر کردن در خواب

اُمُل-عقب‌افتاده-قدیمی

چرندیات-سخنان بی هوده و مزخرف

بی اشتها-بی میل به غذا

جفنگ-یاوه-سخن بی هوده-هرزه

 

زلف گذاشتن-موی خود را بلند کردن

خانه گرفتن-نگا. خانه بستن-اجاره کردن خانه

خر خود را راندن-تنها به فکر خود بودن-به کار خود ادامه دادن

افتادن بچه(سقط شدن جنین)

خانه بستن-در بازی نرد دو مهره را در یک خانه قرار دادن تا حریف نتواند در آن جا بنشیند
خاور زمین-قاره ی آسیا

 

حبه کردن-دانه دانه کردن

تکه ی کسی بودن-مناسب کسی بودن

آتش به گور کسی باریدن-پس از مرگ دچار عذاب شدن

آمد نیامد(فرخنده بودن و نبودن)

پاکاری-شغل پاکار

خوش خیال-آن که به دل بد راه نمی دهد-بی خیال

ریز بافت-پارچه یا فرش طریف

تشنه ی چیزی بودن-یه چیزی سخت اشتیاق داشتن

پساب-آبی که پیش از این در آن چیزی خیسانده یا جوشانده باشند

تِلِک و پِلِک-رخت و وسائل ناچیز خانه

دُم سیخ شدن-سقط شدن-مردن

به هر دری زدن-جستجوی فراوان کردن-به هر جا و هرکس متوسل شدن

خواب نامه-کتابی که در آن تعبیر خواب ها نوشته شده است

پا شدن-از جا برخاستن

خرفهم-فهماندن به ابله-شیر فهم

 

استخوان‌بزرگ-شخص دارای اصل و نسب

باب شدن-معمول و رایج شدن

دل قرصی دادن-اطمینان خاطر دادن

چشم را درویش کردن-جلوی نگاه خود را گرفتن-نگاه نکردن

از آب درآمدن(نتیجه دادن، تربیت شدن، روشن شدن حقیقت)

 

داریه زدن-نواختن داریه-دایره زدن

دود چیزی تو چشم کسی رفتن-سودش به کسی و زیانش به دیگری زسیدن

 

ز ِق ز ِق-گریه ی بریده بریده ی بچه

چو انداختن-شایعه پراکندن
آب آتش مزاج(می سرخ)

پیزری-پوشالی-بی ارزش و بی مصرف

بر و بیا داشتن-رفت و آمد بسیار داشتن-دم و دستگاه داشتن

زاغه نشین-کسی که در خانه ای محقر و آغل مانند زندگی می کند

رویخی-فرنی-نوعی دسر که از نشاسته و شکر درست می کنند
 

پیاده بودن در کاری-در کاری ناشی و بی تجربه بودن
دقه-دقیقه
دوبله-دو برابر-دوبلاژ

چمباتمه زدن-نشستن روی دو پا و بغل کردن دو رانو

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

 

آمدن(آغاز به کاری کردن)

جر و بحث کردن-مجادله را به درازا کشاندن

حساب انگشت بالا-حساب ساختگی

آه در بساط نداشتن(سخت بی‌چیز بودن، بیچاره و بینوا بودن)

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

از کسی رودست خوردن(از کسی فریب خوردن)

خر بی یال و دم-احمق-نادان

آهنگ ریپ‌دار-آهنگی که یک ضرب آن کم باشد

چینه چینه خوردن-ریزه خواری کردن

خاور زمین-قاره ی آسیا
خراب کردن دختر-دختری را منحرف کردن

 

رجز خوانی-لاف زنی-دعوی

پشت پا-فنی از کشتی برای انداختن حریف

پِهِن بار کسی کردن-آبرو و ارزش و اعتبار نداشتن

باعث و بانی-عامل-محرک-سبب-حامی

 

پینه زده-وصله کرده

حُجره-دفتر کار در بازار و تیمچه

انگشتر پا-چیز بی‌ارزش

اسباب زحمت-کسی یا چیزی که موجب دردسر و آزار شود
اهل محل(همه‌ی کسانی که در یک محل کار یا زندگی می‌کنند)
خرد نکردن تره برای کسی-کم ترین اهمیتی برای کسی قایل نشدن

خاج پرست-مسیحی-عیسوی-ارمنی-آشوری

حسینقلی خانی-با هرج و مرج-بی قانون

چِلپ چِلپ-صدای برخورد دست یا پا با آب

دور ریختن-دور انداختن-بیرون ریختن

دریافتی-حقوق

جز و وز-اظهار عجز و ناراحتی-شرح غم و اندوه-صدای سوختن چیزی

آب و گِل-بر و رو-سرشت آدمی

آخر‌دست (سر)(بالاخره، سرانجام)

حرف شنو-سر به را-مطیع
جوال پنبه آوردن-حرص و طمع زیاد داشتن-میل و علاقه ی فراوان داشتن
زاغه-جای نگاه داری گاو و گوسفند-حانه ی بسیار محقر-انبار مهمات

در رفتن پاتیل کسی-تاب نیاوردن-ناتوان شدن

 

جاهل-جوان-نادان

پَتَه-کاغذ مقوایی-مهره ی فلزی به جای پول-ژتون
به درد بخور-مفید-چیز یا کسی که سودمند باشد

چین و چوروک-چین و شکن

 

چهار شاخ-آلتی چهار شاخه و دسته دار که با آن خرمن را باد می دهند تا کاه از دانه جدا شود

دزدکی-پنهانی-یواشکی-مخفیانه

جو گندم-جویی که به گندم شباهت دارد-یک در میان بودن دو چیز

زبان گیره-وسیله ای که پزشک با آن زبان بیمار را هنگام معاینه گرفته و نگاه می دارد

خشک و خالی-مختصر و ناچیز

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

 

 

پشت چشم آمدن-ناز و افاده کردن- ابرو نازک کردن

دلمه شدن-بسته شدن

جیر جیر-سر و صدا-فریاد بی هوده-آواز گنجشک و برخی حشرات

 

در گرفتن-آغاز شدن-گل انداختن و گرم شدن گفت و گو یا منازعه

جملگی-تمامن-سراسر

خوار و حقیر-بی اعتبار-بی ارزش-ناچیز

 

جگری-به رنگ جگر
تاپاله چسباندن-بوسدن محکم و پی در پی

خانم آوردن-پا اندازی کردن

بی ملاحظه-بی توجه-بی پروا

آبستن فرزندکش-دنیا-روزگار

زرت-صدای باد در کردن یا شیشکی

چُل-آلت مرد

دزد و حیز-نادرست و مکار

ذات کسی خراب بودن-بد اصل و نسب بودن-اصالت نداشتن-بد جنس بودن

حرف کسی شدن با کسی-با کسی مشاجره پیدا کردن

از خنده روده بر شدن(از شدت خنده بی‌حال شدن)
داد سحن دادن-سخن رانی کردن-پر حرفی کردن-حق مطلب را ادا کردن

 

دلمه-لخته-منعقد-سفت شده
دست به سر و روی چیزی کشیدن-چیزی را تعمیر و تمیز کردن
دندان عاریه-دندان مصنوعی

به کیشی آمدن و به خیشی رفتن-بی اعتبار و بی ثبات بودن
زر زر-صدای گوش خراش و یکنواخت-آواز گریه ی نامطبوع بچه

امروزه روز-این روزها-در این دوره و زمانه

پیزر در جوال گذاشتن-در فریبکاری مهارت داشتن

بی باعث و بانی-بی کس و کار-بی سرپرست

دست به سر و روی کسی کشیدن-کسی را نوازش کردن-کسی را اندکی آرایش کردن

 

چارگوش-مربع-دارای چهار زاویه-چهار خانه

روغن کاری-روغن زدن به هر نوع دستگاه

پول پارو کردن-با رنج اندک پول بسیار به دست آوردن
زر اومدی قرمه سبزی-سخنی توهین آمیز برای کسی که به قهر می رود یا تهدید به رفتن می کند

حلبی آباد-آلونک نشین های خارج از شهر
تمام عیار-کامل-خالص-بدون نقص

اوراق-قراضه-اسقاط-ازکارافتاده

تازگی-طراوت-خرمی-اخیرن

جای مهر گذاشتن-چیزی را به عمد در جایی گذاشتن تا به آن بهانه دوباره به آن جا آمدن

برفک-دانه های سفیدی که در دهان نوزادان پدید می آید-بخار یخ بسته-نقطه های سفید روی تصویر

چینی بند-چینی بند زن

جود بازی درآوردن-ننه من غریبم بازی درآوردن-از امری که ترسناک نیست اظهار وحشت کردن

چارچوب-قاب-چهار چوب که چیزی را در بر گیرند

در آستین داشتن-حاضر و آماده داشتن
دامنی-پارچه ای که با آن دامن می دوزند
از هفت خوان رستم گذشتن(موانع و مشکلات متعددی را پشت سر گذاشتن)

آتش به گور کسی باریدن(پس از مرگ دچار عذاب شدن)
دست بالا را گرفتن-حداکثر را فرض کردن

 

 

آدم بی‌خود(بی‌شخصیت و بی‌معنی)
دست اندر کار شدن-آغاز به کاری کردن

جیر و ویر-داد و بی داد-سر و صدا-نوعی خوراک که از اسفناج پخته و تخم مرغ می پزند

 

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

سیار غم انگیز و. سوزناک بودن

زد و بندچی-توطئه گر-ساخت و پاخت کننده
خوشان خوشان-نهایت خوشی و لذت

جام زدن-شراب نوشیدن-باده خوردن

برو برگرد-چون و چرا

چاقچوری-زنی که چاقچور می پوشد-زن باحجاب

 

دست دست کردن-تردید داشتن-وقت کشتن-وقت را هدر دادن

بد ذات-بد نهاد-بد گوهر-بد جنس-خبیث

خوش رو-زیبا-خندان

چاخان کردن-دروغ گغتن-چُسی آمدن

از زورِ-از شدت-از بسیاری

زد و بند کردن-ساخت و پاخت کردن-توطئه کردن

از پاشنه در آوردن(به هر گوشه و کنار سر کشیدن)

 

در دهان ها افتادن-شایع شدن-شهرت یافتن

جیر جیرک-آدم پر سر و صدا-اهل داد و فریاد

زیر پاکشی کردن-از زبان کسی حرف کشیدن-کسب اطلاع کردن

دیم کاری-کشاورزی دیم

 

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

از رو بردن-خجالت دادن-مقاومت حریف را در هم شکستن

زیر ِ گوش-سخت نزدیک-دم دست

دو به هم زن-دو به هم انداز

 

خالچه و میخچه گذاشتن-شاخ و برگ دادن-شرح و تفصیل بیش از اندازه دادن
دلجور-همدل
چین خوردن-چروک شدن

ارنعوت(آدم ستبر و پرزور و بی‌انصاف)
خوش تراش-خوش اندام-خوش قد و بالا

اهل کوفه(سست پیمان، بی‌وفا و غیرقابل اعتماد)

ارواح شکمت(ارواح بابات)

دل و جگر چیزی را بیرون آوردن-چیزی را به هم ریختن-نامرتب و درهم و بر هم کردن

خورده برده-ملاخظه و پروا
زیر جامه-زیر شلواری

ابرو تابیدن(گره بر ابرو افکندن)

پیچه-نقابی که در گذشته زنان بر روی می گذاشتند

 

تق سرما شکستن- تک سرما شکستن

پوست کنده-رک و بی پرده

آب در هاون کوفتن-کار بی‌هوده کردن

الف-قاچ خربزه و از این قبیل-بچه‌ی کوچک-سیخ-راست

دختر سعدی-دختری که بیش تر در بیرون از خانه و کم تر در خانه است

رک گو-کسی که صریح و بی پروا حرف می زند

جوغ-جوی آب

اشک کسی دم مشکش بودن-سخت زود رنج بودن-زود به گریه افتادن

چرچر کسی را به راه انداختن-اسباب عیش و نوش کسی را فراهم کردن