ایشان و انجام امر هجرت می‌باشد. تاریخ نشان می‌دهد که هیچکس لیاقت این امر را نداشته است مگر امیرالمومنین?. زیرا پیامبر اکرم ? که تنها به ایشان فرمودند که در بستر من بخواب تا من هجرت کنم!
قطعا اگر کسی لیاقتش بیشتر از امیرالمومنین? بود و فاضل تر از ایشان بر این امر بود، پیامبر او را انتخاب می‌نمود. چرا که عقلا تقدیم مفضول بر افضل مردود است .در پی این اقدام شجاعانه‌ی حضرت علی?، آیه ای از قرآن در وصف عمل ایشان نازل گردید:
“و از میان مردم کسی است که جان خود را برای طلب خشنودی خدا میفروشد، و خدا نسبت به (این) بندگان مهربان است”.156
1-3-2- در تفسیر کشف الاسرار
میبدی در کشف الاسرار در ذیل این آیه می گوید: ” گفتهاند، که این آیت در شأن امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب? آمد آن گه که مصطفی هجرت کرد، و علی را بر جای خواب خود خوابانید.” ودر ادامه دوستی جبرئیل و میکائیل و دستور خدا به آنها که به زمین بروند و از امیرالمؤمنین علی بن ابی طالب? محافظت کنند.157
2-3-2- در تفاسیر شیعه و اهل سنت
ثعلبی که برخی وی را “امام المفسرین” می‌دانند و دیگری وی را با الفاظی مانند “شیخ التفسیر، حافظ، علامه، امام” توثیق نموده است ودیگری او را “اوحد زمانه فی علم القرآن، صحیح النقل، موثوق به” می‌داند؛ در تفسیر خود “الکشف و البیان” چنین می‌گوید:
در کتب اینگونه دیدم که وقتی رسول الله ? خواست هجرت کنند، علی? را در مکه به جای خویش قرار داد تا قرضهای او را بپردازد و امانتهایی که در نزدش بود به مردم بازگرداند.
پس پیامبر، امیرالمومنین? را در شبی که می‌خواستند به غار بروند و مشرکان خانه ایشان را محاصره کرده بودند، فرمودند: پارچه سبز رنگ را بر خود بکش و در بستر من بخواب. که ان شاء الله از آنان آزاری به تو نمی‌رسد. پس علی? نیز چنین نمودند.و داستان جبرئیل و میکائیل را بیان می کنند.158
و عیاشی نیز آنرا در تفسیر خود مب آورد .159
گفتار دوم: فضایل اهل بیت? در آیات
1-آیه تطهیر
“إِنَّما یرِیدُ الله لِیذْهِبَ عَنْکمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَیتِ وَ یطَهِّرَکمْ تَطْهِیراً”160
در این گفتار به فضائل اهل بیت ? پیامبر? می پردازیم که آنجناب سفارشهای زیادی در مورد اهل بیت ? فرمودند ونیز آیات زیادی در فضائل اهل بیت ? پیامبر? داریم.
1-1-تفسیر آیه در کشف الأسرار
یکی از آیات بیشماری که بر فضائل اهل بیت ? پیامبر? دلالت می کند آیه ی تطهیر است که مهمترین آیه در این زمینه بشمار می آید و این آیه از جناب آقای میبدی دور نماند و در ذیل این آیه بعد از اینکه” الرِّجْسَ” را به هر مکروه و پلیدی و به شیطان معنی می کند می گوید: “از اهل بیت اراده ی همسران پیامبر? شده ودر ادامه از ابو سعید خدری و جمعی دیگر نقل می کند که مقصود از اهل بیت، علی و فاطمه? و حسن و حسین? می باشد.” 161
2-1-مراد از اهل بیت? در تفاسیر شیعه واهل سنت
در مقدمه باید گفت، در اینباره ما روایات بسیار داریم که مراد و منظور از “اهل بیت” را مشخص کردهاند. در کتابهای معتبر اهل سنت و شیعه روایات متعددی وجود دارد که دربارهی این موضوع به صراحت بیان داشتهاند که مراد “از اهل بیت” چه کسانی هستند.
در روایات اهل سنت در حدود چهل طریق یافت میشود که بر این نکته صحه گذاردهاند و از کسانی چون ام سلمه، عایشه، ابو سعید حذری، ابن عباس و عبدالله بن جعفر که از روایان موثق و معتبرند این روایات را نقل کردهاند.
در روایات شیعه هم از طریق ائمه اطهار? به بیش از سی طریق این روایات نقل شده است و در مجموع باید گفت جای هیچ شک و تردیدی باقی نمیماند که مراد و منظور از “اهل بیت” رسول مکرم اسلام? و علی بن ابیطالب?، فاطمه زهرا? و امام مجتبی? و امام حسین? میباشند.
علامه طباطبایی میفرماید: “در اینباره آنچه که از اهل سنت نقل شده است بیش از آن است که از شیعه نقل شده است”.162
تفسیر البرهان، ذیل این آیه شریفه، 64 روایت نقل کرده است که 58 روایت آن مربوط به تعیین شأن نزول و مصداق “اهل بیت” می‌باشد و جالب این است که روایات نقل شده از طرق مختلف اهل سنت در این رابطه بیش از روایات رسیده از شیعه است و صاحب این تفسیر 30 روایت را به طرق مختلف از اهل سنت نقل میکند و 28 روایت را به طرق شیعه. و مطلب دیگر که در اینباره جلب توجه میکند این است که در برخی از این روایات، بعضی از اصحاب کساء ،خودشان برای اثبات حقانیت خویش به این آیه استدلال نموده اند، به طور مثال امیرالمؤمنین علی? در قضیه جانشینی عمر و در جلسه شورای تعیین خلیفه برای اثبات حقانیت و فضیلت خویش به این آیه استدلال فرموده و خطاب به آنان میفرماید، آیا این آیه درباره کسی جز من و همسرم و فرزندانم نازل شده است؟ که آنان در جواب میگویند: خیر.163
در تفسیر الکاشف روایتی را در شأن نزول آیه تطهیر از صحیح مسلم “القسم الثانی من الجزء الثانی” نقل میکند و پس از نقل حدیث از صحیح مسلم می‌گوید: “همین روایت با همین سند را ترمذی در صحیح خود و احمد بن حنبل در مسندش و دیگران از علمای اهل سنت نقل کردهاند”.164
در کتابهای حدیث و تفسیر به چهار دسته روایت در اینباره برخورد میکنیم:
1- روایاتی که برخی، از همسران پیامبر ? نقل کردهاند و مفاد آن این است که پیامبر? آنان را از شمول آیه تطهیر خارج کرده است. 165
2- روایاتی که مربوط به حدیث کساء است. 166
3- روایاتی که میگویند، پیامبر? تا شش ماه یا ببیشتر پس از نزول آیه تطهیر به در خانه‌علی? و فاطمه? و فرزندانش میرفت و آنها را اهل بیت خطاب می کرد و برای نماز دعوت میفرمود.167
4-روایاتی که از ابو سعید خدری رسیده است که می‌گوید: این آیه درباره رسول خدا? و علی و فاطمه و حسن و حسین? نازل شده است. “نزلت فی خمسه؛ فی رسول الله?و علی و فاطمه و الحسن و الحسین? ” .168
ثعلبی در تفسیرش به روایتی از عایشه اشاره میکند، هنگامی که از عایشه درباره جنگ جمل و دخالتش در آن جنگ ویرانگر سؤال کردند با تأسف گفت: این یک تقدیر الهی بود! و هنگامی که دربارهی علی? سؤال کردند ضمن تصریح به این مطلب که مراد از اهل بیت، اهل بیت خاص پیامبر? هستند، زنان پیامبر از جمله خودش را از شمول آیه تطهیر خارج می‌داند.169
و در تفسیر “الدر المنثور” به نقل از ابن مردویه که از ابو سعید خدری نقل کرده است، می‌گوید، پیامبر? چهل صبحگاه به در خانه علی و فاطمه? میآمدند و بعد از سلام آنها را به نماز دعوت می‌نمود و آیه ی تطهیر را می خواندند و می فرمود:” أنا حرب لمن حاربتم أنا سلم لمن سالمتم. “170
در تفسیر مراغی از ابن عباس نقل میکند که پیامبر به مدت نه ماه هر روز پنج مرتبه این عمل را انجام داد. 171
3-1-آیه تطهیر وعصمت
واژهی “رجس” در قرآن دو معنا دارد:
الف: به معنای قذارت و آلودگی ظاهری، همانگونه که در آیه 145 سورهی انعام آمده است. 172
ب: به معنای آلودگی معنوی مانند شرک و کفر و آثار گناه و کردارهای بد مانند آیهی 125 سوره توبه173 و نیز آیهی 125 سورهی انعام.
با توجه به این دو معنای رجس در قرآن و با توجه به اینکه این واژه به همراه الف و لام که برای جنس و عموم است آمده است که همهی حالات خبیثه نفس و قذارتها و آلودگیها را شامل می شود و تطهیر از این حالت یعنی دوری از هرگونه آلودگی ظاهری و معنوی خواهد بود. و این قهراً منطبق بر عصمت الهی خواهد بود و آن حالتی است که صاحب خود را از اعتقاد به باطل و یا ارتکاب هر رفتار بد نگاه میدارد علاوه بر این، تأکیدی که در آیه در همین راستا وجود دارد ما را در این برداشت از آیه مصممتر میکند، پس از اینکه با اداه تأکید و حصر یعنی “إنّما” و به همراه فعل “یرید” آیه را آغاز مینماید، در ادامه میفرماید، و یطهرکم تطهیراً. و نیز با مفعول مطلق آمده که به نحوی خاص معنا را تأکید و تأیید مینماید”. 174
علامه طبرسی در مجمع البیان دربارهی این موضوع که آیا میتوان عصمت ائمه? را از این آیه برداشت کرد؟ بعد از اینکه حصر در کلمه ی “أنما” را توضیح می دهند، میفرمایند:
اراده خداوند یک اراده خاص و ویژهای است نسبت به اهل بیت? و الّا اگر یک اراده مطلق و همگانی بود، این نیاز به این همه تأکید نداشت! چرا که خداوند از هر مکلفی، ترک گناه و انجام اوامر الهی را خواسته است، پس خداوند یک ارادهی خاص نسبت به اهل بیت پیامبر ? داشته است، و اینگونه ارادهای مقتضی مدح و تعظیم است و اگر ما این اراده را یک اراده همگانی و عمومی بدانیم مدحی در بر نخواهد داشت با توجه به این دو نکته میتوان گفت: با اثبات این دو موضوع، مسئله عصمت ثابت میشود و آن اینکه خداوند تأکیداً و با ارادهای خاص، پاکی اهل بیت? از هرگونه زشتی و گناه را اراده کرده است. 175
2-آیه إطعام
“ویطعمون الطعام علی حبه مسکینا ویتیما وأسیرا إنما نطعمکم لوجه الله لا نرید منکم جزاء ولا شکورا”176
1-2- تفسیر آیه در کشف الأسرار
یکی از آیات مهمی که بر فضیلت اهل بیت ? پیامبر? اشاره می کند آیه ی إطعام است. که باز میبدی به این مطلب می پردازد و ومی گوید:
ابن عباس گفت: این آیت در شأن امیرالمؤمنین علی? فرود آمد و خاندان وی، و سبب آن بود که حسن و حسین? هر دو بیمار شدند، رسول خدا? بعیادت ایشان شد، با جمعی یاران، گفتند: اگر نذری کنی بر امید عافیت و شفای فرزندان مگر صواب باشد. علی? نذر کرد که اگر فرزندان مرا ازین بیماری شفا آید و عافیت بود، شکر آن را سه روز روزه دارم. فاطمه زهرا? همین کرد، سه روز روزه نذر بر خود واجب کرد، کنیزکی داشتند نام وی فضّه بر موافقت ایشان همین نذر کرد. پس ربّ العالمین ایشان را عافیت و صحّت داد، و ایشان بوفاء نذر باز آمدند و روزه داشتند، و در خانه ایشان هیچ طعام نه که روزه گشایند. علی مرتضی? از جهودی خیبری، نام وی شمعون قرض خواست. آن جهود سه صاع جو بقرض بوی داد. فاطمه زهرا? از آن جو یک صاع بآسیا دست آرد کرد و پنج قرص از آن بپخت. وقت افطار فرا پیش نهادند تا خورند.
بعد گوید که مسکینی در شب اول و یتیمی شب دوم و شب سوم اسیری در آن ساعت به در رسیدند و اطعام خواستند که اهل بیت علی با فضه قرصهای نان خود را به آنها دادند که رشیدالدین در ادامه می گوید:
“سه روز بگذشت که اهل بیت علی? هیچ طعام نخوردندو بر گرسنگی صبر کردند و آن ما حضر که بود ایثار کردند، مرد درویش را و یتیم را و اسیر را، تا ربّ العالمین در شأن ایشان آیت اطعام را فرستاد”.177
2-2-مفاد آیه: “وَ یطْعِمُونَ الطَّعامَ عَلی حُبِّهِ”
ضمیر در جمله”علی حبه” به طوری که از ظاهر عبارت بر میآید به کلمه”طعام” بر میگردد، و منظور از”حب طعام” اشتیاق و اشتهای زیاد به طعام است، به خاطر شدت احتیاج به آن، مؤید این معناآیه شریفه”لَنْ تَنالُوا الْبِرَّ حَتَّی تُنْفِقُوا مِمَّا تُحِبُّونَ” است. 178
ولی بعضی179 از مفسرین گفتهاند: ضمیر به خدای سبحان بر میگردد، و معنای آیه این است که طعام را به خاطر محبتی که به خدا دارند به دیگران میخورانند، نه به خاطر ثوابی که خدا به ایشان می دهد. لیکن جمله”إِنَّما نُطْعِمُکمْ لِوَجْهِ الله” که حکایت کلام ایشان است. این نظریه را دفع میکند، زیرا با بودن این جمله دیگر احتیاج نبود که بفرماید: طعام را به خاطر محبت به خدا انفاق میکنند، لذا به خاطر اینکه تکرار بدون جهتی در آیات نشده باشد، ناگزیر باید بگوییم منظور از”حبه” حب طعام است.180
3-2-شأن نزول سوره “هل أتی”
روزی امام حسن و امام حسین? بیمار شدند، علی?، فاطمه زهرا? و خادمه ایشان فضّه، نذر کردند که اگر ایشان از این بیماری بهبود یابند، سه
