بیوفا

نگرش طبیعت گریز

این دیدگاه همچونگرایش قبل توصیه ای بر مهار و سلطه بر طبیعت نمی کند . زیربنای نظری این دیدگاه را هم در عرفان و هم در فلسفه می توان یافت . در یک تقسیم بندی کلی گرایشات فلسفی و عرفانی را می توان به دو دسته آفاقی و انفسی تقسیم کرد که این دو گرایش متناظر با دو دیدگاه طبیعت گرا و طبیعت گریز می شوند . در غرب افلاطون با تاکید بر اصالت عالم مثل و سایه بودن و اعتباری بودن عالم طبیعت این نظریه را گسترش داد . همچنین مسیحیت در دوره قرون وسطی شکل حادی از طبیعت گریزی را به نمایش گذاشت و این ویژگی ها بود که دو گرایش طبیعت گرا و طبیعت ستیز دوره جدید غرب را در مقابل خود پرورش داد . در شرق نیز مکاتبی همچون هندوئیسم به دیدگاه نزدیکترند . مبانی انسان شناسی این مکاتب کاملاً روحی و اصالت روح است . از نظر این مکاتب حقیقت انسان همان روح اوست که پیش از ایجاد طبیعت آفریده شده و تنها برای دوره ای محدود آن روح را در این عالم طبیعت محبوس کرده اند ، گروتر (1374 ) باغسازی انگلیسی را مصداق نگرش طبیعت گریز می داند . به گفته او باغ انگلیسی محیط طبیعی را تابع قوانین هندسی نکرد ، بلکه وضع موجودش را تا جایی که عملی بود ، حفظ کرد . به این ترتیب ساختمان با تمام اجزا سنجیده و منطقی خود در تقابل با محیط طبیعی ، مفهوم دو جز هم ارزش را به ذهن القا می کردند ( گروتر ، 1374 : 150 ) .

دانلود متن کامل پایان نامه مقطع ارشد معماری : طراحی مجتمع تجاری–تفریحی با رویکرد طبیعت گرایی با تاکید بر سازواره های طبیعی

 

 

3-4- 3-نگرش طبیعت گرا

در این نگرش هیچ چیزی خارج از طبیعت نیست که دارای اصالت بیشتری در ساختار وجود انسان باشد و انسان را از طبیعت دور کند . هر ساحت ماورایی که باشد در باطن همین طبیعت است و تنها راه رسیدن به آن پیوستن و یکی شدن با طبیعت است . این یگانه روش رسیدن به پایداری و آرامش و امنیت است .

در شزرق با بالا بردن شان طبیعت تا مرتبه الوهیت و تقدس دادن به آن به پرستش آن روی می آورند که     می توان آنها را ادیان طبیعت نام نهاد . مکتب ذن و بودیسم با توصیه طبیعی زیستن و یکی شدن بعه طبیعت بهترین نمونه های این گرایش است .در آیین شینتو در ژاپن تاکید می شود که روح هر کس با طبیعت اطرافش پیوستگی دارد و به همین جهت برای مرگ راحت توصیه می شود در همان محیط طبیعی زندگی خود بمانیم تا بمیریم ( ناس ،1349 ، 226) . فرهنگ ایران باستان ( زرتشت ) یکی از معقولترین ادیان طبیعت است و بخش عظیمی از اوستا در ستایش طبیعت و نیروهای طبیعت و جشن های طبیعت و آداب مواجهه با طبیعت است . نمونه های از فرهنگ سرخپوستی که کاملا بومی و طبیعی است را می توان در همین رده قرار داد .

« با وجود تفاوت های بسیار میان سرخپوستان مناطق مختلف همگی آنها احترام عمیقی به طبیعت ، به مثابه جلوه گاه حضور خداوند قائلند و با تمام وجود و اشکال حیات احساس قرابت و همبستگی می کنند . به آسمان به عنوان پدر روحانی و به زمین به عنوان مادر مقدس احترام می گذارند » (نصر ، 1384 : 384) .

در غرب با پایین آوردن شان الوهیت ، خدایان را به رنگ طبیعت در آورده اند که به عنوان نمونه به یک مکتب باستانی و یک مکتب معاصر آن اشاره می شود . در یونان باستان پیش از افلاطون طبیعت ، کوه و دریا جنگل و … جایگاه زیست و افسانه های خدایان بود . این دیدگاه را در اندیشه های برخی حکیمان همچون طالس می توان دید . آب و باد و خاک و آتش تفاسیر هستی شناسانه شده و فراتر از سطح فیزیکی ، مورد توجه بودند (نصر ، 1379 : 90) . پس از جریانات اصلاح طلب افلاطونی ، ارسطو شاگرد او تلاش کرد دوباره به طبیعت گرایی توجه کند . او در مقابل استاد ، عالم فراطبیعی مثل را نفی کرد و ریشه قدرت و حیات خداوند را در ذات طبیعی معرفی کرد ( دورانت ، 1369 : 594 ). در عصر جدید نیز پس از سیطره دو گرایش طبیعت گریز و طبیعت ستیز ، دوباره گرایش احساسی و عاطفی به طبیعت در شکل ناتورالیسم و رومانتیسیسم رونق پیدا کرد . در این دیدگاه انسان با همه آزادی هایش ساخته طبیعت و محدود به خواسته های طبیعت است ، و به شکلی که طبیعت او را هدایت می کند ، حرکت کند .جان راسکین طبیعت را مانند پدیده ای الهی می دید و از قدرت معنوی هوا ، سنگ ها و آب ها سخن می راند ، هر چند سخن او احساسی و نه عقلانی بود (نصر ، 1379 : 90).

معماری ارگانیک بهترین مصداق از نگرش طبیعت گرای معاصر است . رویکرد ارگانیک به ضرورت تقلید هنر از طبیعت ، در جهت فراهم نمودن زمینه دگردیسی مواد بیجان به یک موجود زنده اعتقاد دارد . رویکرد رومانتیک قرن 19 در اروپا و آمریکا نسبت به طبیعت در کنار فلسفه آمیخته با زیست شناسی حاکم بر این دوران زیر بنای  فکری معماری ارگانیک را تشکیل می داد . این معماری در قرن 19 در آمریکا توسط لویی سالیوان و فرانک فرانس شکل گرفت و در قرن 20 در کارهای رایت به اوج رسید ( قبادیان ، 1379 : 10) .

ردپای معماری ارگانیک را در اروپا می توان در نظریات و کارهای افرادی چون گائودی ، آلتو ، شارون ، هارینگ ، کوته ، استاینر و نظایر آن مشاهده نمود . اوج معماری ارگانیک را می توان در خانه های ویلایی رایت مشاهده کرد که به دو صورت « دشت های مسطح » و « تپه ای شیبدار » دیده می شوند . خانه های دشت مسطح غالباد رحومه شهر شیکاگو و در تلفیق و هماهنگی با دشت های مسطح و سر سبز این نواحی طراحی گردیده اند . از جمله شاخص ترین این بناها خانه روبی در شیکاگو می باشد . در مقابل ، خانه آبشار نمونه ای از خانه روی شیب است که در آن حجم ساختمان همچون مجموعه ای از لایه های سنگی است که روی هم قرار دارند . این خانه که در سال 1936 در پنسیلوانیای آمریکا ساخته شد را باید از شاهکارهای معماری ارگانیک دانست . مهمترین ارزش معماری ارگانیک زایش طرح از دل بستر محیطی و شرایط عملکردی پروژه است . به گفته رایت : « منظور من از معماری ارگانیک نوعی از معماری است که از درون به برون می روید و در هماهنگی با شرایط وجودی خود در حال رشد است ؛ در مقابل گونه ای از معماری که بدون توجه و هماهنگی با محیط شکل گرفته است » ( Hurbert , Officialwebsite) .

همین طور رایت بر وحدت و یکپارچگی ساختمان با مبلمان درونی و محیط بیرونی ، در یک کلیت و وجود ارگانیک تاکید می ورزید و با تشکیل یک مجموعه و توده بی معنا و بی هدف از بخش ها و اجزا به گرد هم مخالف بود و آن را ارگانیک محسوب نمی نمود .

لویی سالیوان نیز اعتقاد بسیاری به فرم های طبیعی و سبک ارگانیک داشت . سالیوان به روشی معتقد بود که مشابه پروسه به وجود آمدن در طبیعت بود .او برای اولین بار اصطلاح « فرم تابع عملکرد » را بیان نمود و چنین عنوان کرد : « بعد از مشاهده مستمر طبیعی به این نتیجه رسیدم که فرم تابع عملکرد است » ( Mumford , 1989 :34 ) . یعنی سالیوان این موضوع را در فرایند رشد و حرکت طبیعی می دید .اگرچه مدرنیست های نیمه اول قرن اخیر « فرم ، تابع عملکرد » را شعار اصلی خود می دانستند ، ولی آنها این رابطه را در ماشین و تکنولوژی می دیدند . همان گونه که فرم هواپیما تابع عملکرد آن است ، فرم معماری نیز باید تابع عملکرد آن باشد ( قبادیان ، 1379 : 10) .

یکی از دیدگاه های تازه در هنر معاصر که ریشه در ریاضیات دارد ، دیدگاه فراکتال است . واژه فراکتال است . واژه « فراکتال » از کلمه لاتین « فراکتوس » به معنی سنگ که به شکل طبیعی و نامنظم شکسته و خرد شده است . این واژه توسط بنوا مندلبرات و در سال 1975 ساخته شد و از آنجا که او به گونه ای شعار طبیعت گرایی می داد ، به سرعت با پذیرش همگانی روبرو شد . اما این نظریه پردازان برای ساده تر کردن الگو برداری از هندسه طبیعت ، روش کار را به صورت یک اصل مهم در آوردند و آن « تکرارهمگون از جز تا کل » است ، به گونه ای که ریخت کل جسم با اجزا آن بسیار همانند است و هر مجموعه از ترکیب اجزا همگون با کل ساخته می شود . با همه این ها نباید هندسه فراکتال را با هندسه ارگانیک یکی دانست بلکه تنها می توان آنها را شبه ارگانیک دانست .

از زمان های کهن برخی از نظریه پردازان  هنری ، طبیعت را دارای ساختار متعالی و قابل مطالعه هندسی و منظم شدنی می پنداشتند . این هنرمندان با مطالعه همه اجزا طبیعت و خصوصا بدن انسان سعس می کردند تا اصول و تناسبات زیبایی شناسانه آن را که معمولا بر پایه تناسبات طلایی هستند ، استخراج کنند و هنر و معماری خود را بر اساس همان تناسبات بسازند . آلبرشت دورر یکی از مهمترین نظریه پردازان دوران رنسانس است که در 1528 حاصل پژوهش های خود را درباره تناسبات انسان به چاپ رساند . در روزگار کنونی لوکوربوزیه⁹ کتابی به نام « مدولار» نوشت که راب کریر آن را کتاب مقدس هندسه در عصر جدید نامیده است . کریر می گوید : « لوکوربوزیه اولین کسی است که نسبت های طلایی را استخراج کرد و نشان داد که مثلا چگونه ناف ، بدن انسان را به نسبت طلایی تقسیم کرده است » ( کریر ،1380  : 38 ) .

او همچنین می افزاید : « بدن انسان همواره نمونه ارزشمندی برای بررسی ترکیب در معماری بوده است . یک سازنده با تجربه ، در اندام انسان ، فرم هماهنگ آرمانی را می یابد … استخوان ها ، اندام ها ، عضلات و بافت ها نه تنها به منظوردست یافتن به بهترین وضعیت کارکردی ، بلکه برا یتحقق جوانب زیبایی شناختی ، سازمان یافته اند » ( همان : 31 ) .

بررسی که بر روی برگ انجام داده به خوبی تفاوت دید او را با بررسی معتقدان به هندسه فراکتال نشان می دهد .  او به رابطه جز و کل از لحاظ شکلی کاری ندارد و تنها به تناسبات کالبدی بسنده می کند (نقره کار ، بیتا : 109) .

باغسازی ژاپنی را نیز می توان مصداق دیگری از نگرش طبیعت گرا دانست . تادائو آندو معمار معروف ژاپنی به شکل خوبی از تاثیر آیین شینتو بر باغ سازی ژاپنی سخن گفته است . او در نامه خود به پیتر آیزنمن (1377) می گوید : ژاپنی ها از دیرباز از « خویش » به مثابه چیزی همپای « طبیعت » تعبیر کرده اند . سنت ژاپنی در مورد طبیعت ، حساسیتی متفاوت از آنچه که در غرب ایجاد شده است ، دارد . زندگی انسانی قصد مقابله با طبیعت را ندارد و در پی مهار کردن آن نیست ، بلکه در عوض بر آن است که به هکنوایی صمیمی با طبیعت برسد تا با آن یگانه گردد . آندو پس از این بیان مدافعانه به دنبال این سنت تجدد است و می گوید : با این حال من احساس می کنم که چنین دیدگاه سنتی راجع به طبیعت به خودی خود کفایت نمی کند . خودت بهتر می دانی که ما دیگر در ژاپن سنتی زندگی نمی کنیم . آنچه در گذشته به عنوان یکی شدن با طبیعت مطلوب می نمود ، اکنون از واقعیت بس دور افتاده است . همان گونه که تمدن و فرهنگ دگرگون شده اند ، طبیعت نیز شده است . محیطی که من در آن زندگی می کنم ، از برخی جنبه ها همان محیطی است که تو در آن زندگی می کنی . من فکر می کنم که در چنین دورانی رابطه میان انسان و طبیعت باید بی چون و چرا دگرگون شود . به جای اینکه انسان ، طبیعت را متلاشی کند و آن را با بی نظمی به زیر سلطه خود در آورد ، من دوست دارم که انسان و طبیعت همراه و همسو با یکدیگر شوند و تنش ها را برای حفظ یکدیگر بکار گیرند . من می خواهم مکانی بیافرینم که این امر بتواند در آن به وقوع بپوندد . تنها هنگامی که این ها صورت پذیرد حساسیت انسان احیا خواهد گردید و خویشتن وی تحقق خواهد یافت ( آندو ، 1377 : 12 ) .

این جریان ها در حوزه معماری از نظر روش بهره گیری از طبیعت و فناوری بکار گرفته برای بهره گیری تنوع زیادی دارند اما عموما تحت عنوان معماری پایدار مطرح می شوند . برخی از مهمترین این جریان ها در جدول زیر ارائه شده اند .

رویکرد	نام جریان	معادل فارسی	خاستگاه	معمار	توضیح
Sustainable Architecture	Organi-Tech	زیست فناوری	Biomimetic Bio-Design Symbiotic Bio-Structure Bionic Organic	کاپلیکی ، کالاتراوا ، گرگ لین	ارتقا تکنولوژی با بهره گیری از تکنولوژی ساختارهای زیستی
	Eco-Tech	بوم فناوری	Ecologic	پیانو ، فاستر ، کن یانگ	بهره گیری از تکنولوژی برای استفاده بیشتر از انرژی های محیطی
	Low-Tech	فناوری کمینه	–	گروه آمیش کانادا	بهره گیری حداقلی از تکنولوژی و استفاده از امکانات طبیعت
	Green Architecture	معماری سبز	Land Scape	–	منظر ساز با طبیعت
Algorithmic Architecture	Cosmogenic	معماری پرش کیهانی	Cosmic	جنکز	مدل سازی از نظریه های تبیین کننده کیهان
	Fractal	معماری آشوب	Chaos	گهری	بهره گیری از هندسه و عملکرد پیچیده طبیعت در معماری

جدول3-4-جریان های برخاسته از نگرش طبیعت گرا (محمود فیض آبادی ، 1391: 51)