روش های تجاری سازی

روش‌های ‌متنوعی در تجاری‌سازی آثار دانشگاهی مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی از مهمترین ‌آن‌ها عبارتند از:

4-3-1. انتشار مقالات و تالیفات

انتشار نتایج تحقیقات در مجله‌های تخصصی مکانیزمی حیاتی است که از طریق آن یافته‌های علمی میان محققان هم در بخش خصوصی و هم بخش عمومی از جمله دانشگاه‌ها و مراکز تحقیقاتی منتشر می‌شود. مجلات برجسته در هر رشته‌ای از فنآوری مجموعه‌ای از اطلاعات تخصصی بسیار ارزشمند برای محققان فراهم می‌کنند و به نشر آخرین یافته‌های علمی بین همه خوانندگان علاقه‌مند کمک می‌نماید. اطلاعات و یافته‌های علمی موجود در مجلات تخصصی می‌تواند، اطلاعات حیاتی را به محققان در بخش صنعت ارائه نمایدکه در ارتقاء کیفیت یک محصول جدید با توان تجارتی بالا مورد استفاده قرار گیرد. کنفرانس‌ها، سمینارها و جلسات میان محققان مستلزم پژوهش در حوزه‌ای خاص است؛ عموما این جلسات با حضور محققان هم از بخش صنعت و هم از دانشگاه تشکیل می‌شود و یک روش مستقیم درتبادل و انتقال دانش فنی و تخصصی از دانشگاه به صنعت و از صنعت به دانشگاه ایجاد می‌کند[91،ص305-290]. انگیزه اصلی و اولیه دانشمندان و اساتید دانشگاهی شناخته‌شدن در میان جامعه علمی است. این امر نوعا می‌تواند ناشی از انتشار مقالات و چاپ نام آن‌ها در مجله‌های علمی معتبر، ارائه مقالات در کنفرانس‌های مهم و تحقیقاتی باشد[85،ص133-111]. به بیان دیگر انتشار مقالات و تالیفات در نشریه های علمی و چاپ آن‌ها در قالب کتب علمی، نوعی مکانیزم انتقال علم و فناوری از دانشگاه به صنعت محسوب می شود. این روش مخصوصا در مجله های علمی و پژوهشی بسیار مورد استفاده قرار می گیرد. هر شخصی می تواند نتایج یافته های علمی و پژوهشی خود را در قالب کتاب، نشریات علمی و پژوهشی، سایت های علمی و یا ارائه آن ها در قالب‌های الکترونیکی دیگر از جمله سی دی، دی وی دی و یا نرم افزارهای رایانه ای به جامعه و صنعت عرضه کند و جامعه را از یافته‌های علمی خود برخوردار کند. اما بر این روش ایراد شده است که این روش، سبک موثر و کارآمدی در جهت انتقال علم و فناوری محسوب نمی شود، زیرا مقالات و کتب علمی تنها برای گروه خاصی از جامعه یعنی دانشمندان و متخصصانی که در آن زمینه تخصص دارند، نوشته شده وتنها این افراد قادر به فهم و درک این مطالب هستند و افراد معمولی و کسانی که در آن حوزه به صورت عملی کار می‌کنند، مفید محسوب نمی‌شود و توسط آن‌ها قابل اجرا نمی‌باشد.[92،ص705-687]

4-3-2. ارتباط بین محققان و صنعت

ارتباط بین محققان دانشگاهی و صنعت نیز مکانیزم دیگری در جهت انتقال فناوری از دانشگاه به صنعت محسوب می‌شود که بسیار نیز رایج است. درباره ارتباط بین محققان و صنعت چندین روش وجود دارد که از آن طریق این ارتباط گسترش پیدا می‌کند. عمومی ترین مکانیزم، زمانی است که شرکتی برای انجام پروژه‌های تحقیق و توسعه(R&D) با یک محقق دانشگاهی قرارداد منعقد می‌کند. مکانیزم دیگر زمانی است که پژوهشگری ایده‌ای را برای تجاری سازی آن توسعه می‌دهد و سپس با یک شرکت برای بهره‌برداری از آن قرارداد منعقد می‌کند. البته اغلب این نوع قرارداد در قالب شرکت‌های اسپین- آف[1] در دانشگاه‌ها صورت می‌گیرد. مکانیزم دیگر ارتباط صنعت با دانشگاه زمانی است که دانشگاه، به یک شرکت به منظور ارتقاء فهم آن شرکت در دانش مبنایی و اصولی خدمات ارائه می‌کند و آن شرکت با توجه به آن دانش، محصول یا فناوری خود را توسعه می دهد. نو ع دیگری از ارتباط بین محققان و صنعت، همکاری مشترک دانشگاه و صنعت در توسعه یک محصول صنعتی یا فناوری است[93،ص21-10]. نوع دیگری از ارتباط بین دانشگاه و صنعت ارائه مشاوره علمی و فنی به صنعت است. ارائه مشاوره به صنعت از سوی دانشگاه ممکن است غیررسمی و با صرف زمانی اندک یا استخدام کارشناسان دانشگاهی در سمت مشاور شرکت انجام شود. مشاوران دانشگاهی معمولا حقوق کاملی از این بابت دریافت می‌کنند. این نوع مکانیزم قدمت طولانی در رابطه بین دانشگاه و صنعت دارد و توسط مدیران حمایت و حتی تشویق و ترغیب می‌شود[94].

ارتباط بین دانشگاه و صنعت امتیازات بسیاری برای هر دو گروه دارد که از این امتیازات برای دانشگاه می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• فرصتی در جهت رفع نیازهای اقتصادی دانشگاه و توسعه فعالیت‌های آن از طریق درآمد حاصل از فروش فنآوری؛
• ایجاد موقعیتی که دانشجویان در صنعت قرار بگیرند، به نحوی که آموزش‌های علمی مرتبط با یافته های عملی در صنعت باشد؛
• دسترسی به صنعت هم برای تحقیقات علوم بنیادی و هم تحقیقات علوم کاربردی
• انجام تحقیقاتی که توسط صنعت حمایت می‌شود؛
• ارتقاء کاربرد فنآوری جدید؛
• ایجاد حسن نیت؛
• توسعه محصولات جدید و شرکت‌های اسپین-آف؛
• صرفه‌جویی در هزینه ها (از طریق پایین‌آوردن هزینه‌های تولید)
• تحصیل حق اختراع برای اختراعات حاصل از تحقیقات

همچنین در این ارتباط برای صنعت نیز امتیازاتی وجود دارد که عبارتند از:

• فراهم ‌نمودن امکانات آموزشی با کیفیتی بسیار مطلوب‌تر به دلیل شناسایی مشکلات صنعت؛
• دسترسی به سطح بالایی از تنوع کارشناسان آموزشی موجود در دانشگاه‌؛
• دسترسی به امکانات فیزیکی دانشگاه و کارشناسان دانشگاهی؛
• دسترسی به تحقیقات، مشاوره‌ها و مجموعه اطلاعات موجود در دانشگاه‌؛
• ایجاد تصویری مترقی از صنعت؛ بدین معنا که صنعت می‌تواند با جذب دانشجویان با استعداد دانشگاه‌ها تصویر مطلوبی از خود در اذهان ایجاد نماید؛
• به دست آوردن دانش فنی روز موجود در دانشگاه‌ها؛
• تحصیل خدمات فناوری که قبلا موجود نبوده است؛
• ارتقای کیفیت محصولات؛
• صرفه‌جویی در هزینه‌ها؛
• ایجاد بازارهای جدید؛
• کاهش زمان تولید محصول[95، ص442-433].

4-3-3. اعطاء مجوزهای بهره برداری نتایج تحقیقات دانشگاهی به بخش صنعت

اعطاء مجوز بهره برداری نوع ضعیف شده انتقال مالکیت است. بر مبنای این مکانیزم، مالک اثر اجازه بهره برداری از حقوق مالکیت فکری اثر را به شخص ثالثی اعطاء می کند. این مجوز می تواند انحصاری یا غیر انحصاری باشد[96]. در مجوز بهره برداری نوع انحصاری ، مجوز دهنده از این حق برخوردار نیست که به شخص دیگری غیر از مجوز گیرنده، مجوز بهره برداری اعطاء کند و تنها مجوز گیرنده حق استفاده از حقوق انحصاری مربوط به اثر را داراست؛ اما در نوع دوم یعنی مجوز غیر انحصاری بهره برداری از اثر، مجوز دهنده می تواند در صورت عدم شرط خلاف در قرارداد به هر شخص دیگری که تمایل داشت، مجوز اعطاء کند و مجوز گیرنده نمی تواند مانع او شود. البته دانشگاه ها تمایل زیادی دارند که مجوزهای بهره برداری غیرانحصاری را ارتقاء دهند و اگر مجوزهای انحصاری به مجوز‌گیرنده اعطاء می‌کنند، به دنبال شرطی هستند که از آن ها در قبال هرگونه کوتاهی و قصور مجوز‌گیرنده، حمایت کند. به عنوان نمونه، این شروط، بهره‌برداری از اختراع را تا زمانی معین و وقوع رویدادی مشخص یا پرداخت حداقل حق‌الامتیاز اختراع، خواه مجوز‌گیرنده از اختراع بهره‌برداری تجاری بنماید یا خیر، بر علیه مجوزگیرنده و له دانشگاه مقرر می دارد. همچنین این شروط گاه از طرف دانشگاه برای تضمین نیل به اهداف تجاری سازی بر مجوز‌گیرنده تحمیل می‌گردد. علاوه بر این دانشگاه ممکن است در جهت نیل به اهداف تحقیقاتی خود، انگیزه‌های بشردوستانه و یا تضمین منافع عمومی، شرط استفاده از اختراع را برای مقاصد غیرتجارتی هم توسط خود و هم مراکز تحقیقاتی دیگر بر مجوزگیرنده تحمیل نماید[96].

بهره برداری تجاری از آثار دانشگاهی بر مبنای اعطاء مجوزهای بهره برداری از این آثار، به یک تجارت پرسود و با اهمیت در دانشگاه های سراسر دنیا بالاخص دانشگاه های آمریکا بدل شده است. به عنوان نمونه دانشگاه‌های آمریکا در طی گزارشی که در پاسخ به بررسی مالیاتی سالیانه به انجمن مدیران انتقال فناوری دانشگاه ها در سال 2004 دادند، مبلغ حاصل از اعطاء مجوزهای بهره برداری و حق الامتیازهایی را که دانشگاه های این کشور دریافت می کنند، 2.51 بیلیون دلار اعلام کردند[97]. در این کشور سه دانشگاه کالیفرنیا، استنفورد و کلمبیا شاهد نرخ رشد ثابت در مبلغ حق الامتیازهایی که از میانه دهه 80 دریافت می کردند، بوده‌اند. هرچند هزینه انتقال فناوری به صنعت، بسیار سنگین تر از مبالغی است که این دانشگاه ها در عوض اعطاء مجوز بهره برداری دریافت می کنند. به گفته نیلسون[2]  نویسنده آمریکایی این شبیه یک افسانه است که دانشگاه ها توقع داشته باشند، حجم زیادی منابع مالی از تحصیل حق اختراع و اعطاء مجوزهای بهره برداری به دست آورند[76،ص809-790]. به نظر می‌رسد هدف نهایی از اعطاء مجوز بهره‌برداری از آثار دانشگاهی به صنعت، برخورداری از منافع مالی حاصل از قراردادهای حمایتی از صنعت یا حق‌الامتیازهایی است که به صنعت اعطاء می‌شود، اما این امر در مورد تمام دانشگاه‌ها مصداق ندارد. وظیفه دانشگاه‌ها به عنوان یک دانشگاه، بسیار پیچیده است به خصوص دانشگاه‌های عمومی که مسئولیت تولید و نشر دانش را به عهده دارند، جدای از اینکه تولید و نشر دانش برای شرکت‌های خصوصی سودمند باشد یا نباشد. همچنین بسیاری از دانشگاه‌ها به قراردادهای حمایتی که از صنعت دریافت می‌کنند یا حق الامتیازهای حاصل از اختراعاتشان به عنوان نتایج حاصل از تجاری‌سازی نمی‌نگرند، بلکه به تعداد حق اختراعاتی که دریافت کرده‌اند و افشاهایی که از این آثار صورت گرفته (به عنوان معیاری که به منظور اندازه‌گیری تلاش‌هایی که برای تجاری‌سازی انجام می‌گیرد) و به همان نحو مجوزهای بهره‌برداری که از طرف دانشگاه به صنعت اعطاء شده( به عنوان معیاری برای سنجش نشر دانش از طریق تولید و ارتقاء محصولات جدید) نگاه می‌کنند[98،ص124-109].

4-3-4.  ارتباطات علمی و پژوهشی بین دانشگاهی  و شرکت محققان در سمینارها

در ارتباطات علمی و پژوهشی و سمینارهایی که دانشگاه ها برگزار می کنند، معمولا افرادی از صنعت در این سمینارها شرکت می کنند. این افراد می توانند دستاوردهای علمی که محققان در این سمینارها ارائه می دهند را گرفته و در صنعت مورد استفاده قرار دهند. این مدل از انتقال فناوری، یک مدل غیر تشریفاتی و فارغ از هزینه بین دانشگاه هاست که شامل ارائه دستاوردهای علمی در کنفرانس و نتایج آن ها در مجله تخصصی مربوط به آن می شود. این مدل در دانشگاه ها بسیار مورد استفاده قرار می گیرد و نخستین قدم در ارتباط بین دانشگاه ها، مراکز تحقیقاتی آن ها و صنعت محسوب می شود[95،ص442-433].

4-3-5. شرکت های استارت آپ

شرکت‌های استارت‌آپ زمانی تشکیل می‌شوند، که مجوزگیرنده‌ای‌، مجوز بهره‌برداری فنآوری را از دانشگاه تحصیل کرده و درصدد تاسیس شرکتی برای بهره‌برداری از آن برآید[99،ص227-209].

فراوانی شرکت‌های استارت‌آپ از دانشگاهی به دانشگاه دیگر بسیار متغیر است. بعضی از دانشگاه‌های آمریکا مانند ام‌آی‌تی (MIT)[3] معمولا فنآوری را که تولید می‌کنند از طریق تشکیل شرکت‌های استارت‌آپ به صنعت منتقل می‌کند؛ در حالی که دیگر دانشگاه‌ها مانند دانشگاه کلمبیا، به ندرت به تشکیل این شرکت‌ها می‌پردازند[99،ص227-209]. شناخت تفاوت‌ فراوانی تشکیل شرکت‌های استارت‌آپ در دانشگاه‌ها از چند جهت مهم است؛ نخست، این که اختراعات دانشگاهی منبعی مهم در جهت انتشار  دانش به شمار می‌روند[100،ص970-957] و شناخت روش‌های مختلفی که از آن طریق دانش از دانشگاه‌های مختلف به جامعه منتقل می‌شود، در تولید فنآوری و رشد اقتصادی حائز اهمیت است؛ دوم، شرکت‌های استارت‌آپ تمایل دارند از لحاظ جغرافیایی در مجاورت موسساتی قرار بگیرند که آن‌ها را تاسیس و به نهادی ارزشمند برای توسعه اقتصاد داخلی و انباشتگی ثروت بدل نموده است[91،ص305-290]. به عنوان مثال انجمن مدیران فنآوری دانشگاه‌های آمریکا در سال 1999 گزارش داد: 79% از 364 شرکت استارت‌‌آپی که در سال 1998 تاسیس شدند در ایالاتی یافت شده‌اند که موسسات مجوزگیرنده این شرکت‌ها واقع شده‌اند[101]؛ سوم، شرکت‌های استارت‌آپ موفق، ارزش فوق‌العاده بالایی را در عرضه سهام به عموم ایجاد می‌کنند که مخترعان و روءسای دانشگاه‌ها علاقه‌مند به تحصیل این ارزش‌ هستند[102].

همچنین وجود چند عامل نیز سبب می‌شود که بعضی از دانشگاه‌ها از دانشگاه‌های دیگر شرکت‌های استارت‌آپ بیشتری ایجاد کنند. برخی از این عوامل عبارتند از: 1. دریافت حمایت مالی از صنعت. دانشگاه‌هایی که از صنعت برای تحقیقات حمایت مالی دریافت می‌کنند بیشتر از دانشگاه‌های دیگر شرکت‌های استارت‌آپ تاسیس می کنند، زیرا تحقیقات این دانشگاه‌ها از هدفمندی تجاری برخوردار است؛ 2. برتری علمی دانشگاهی. دانشگاه‌هایی که از اهمیت و شهرت علمی برتری برخوردارند، در تاسیس شرکت‌های استارت‌آپ از قدرت بیشتری برخوردارند، زیرا برجستگی علمی به دانشکده‌های این دانشگاه‌ها اجازه می‌دهد که فنآوری نوین و جدید را با کیفیت بالا و قابل لمس تولید کنند؛ 3. داشتن خط‌مشی مشخص: داشتن یک خط‌مشی مناسب دانشگاهی نیز می‌تواند به افزایش ایجاد شرکت‌های استارت‌آپ در یک دانشگاه از طریق ایجاد انگیزه‌ بالا در موسسان این شرکت‌ها کمک نماید؛ 4.سرمایه‌گذاری فراوان: دانشگاه‌هایی که از لحاظ جغرافیایی در مکان‌هایی واقع شده‌اند که سرمایه‌گذاری فراوانی در آن منطقه صورت می‌گیرد بیشتر از دیگر دانشگاه‌ها می‌توانند شرکت‌های استارت‌آپ ایجاد کنند، زیرا منابع مالی بیشتر امکانات وسیع‌تری را در دسترس موسسان این شرکت‌ها قرار می‌دهد[99،ص227-209].

4-3-6. سایر روش‌های انتقال فنآوری

غیر از مواردی که در بالا مورد اشاره قرار گرفت، روش های دیگری نیز برای تجاری‌سازی آثار دانشگاهی وجود دارد که از این روش‌ها می توان به موارد زیر اشاره کرد:

• ارتباط مستقیم اشخاص و تماس تلفنی تولیدکننده با شرکت‌های موجود در بازار
• آگهی اعطاء مجوز بهره‌برداری و پیشنهاد اعطاء این مجوزها به صنعت از طریق ایمیل، فکس، نامه یا کتابچه
• نشان‌دادن محصول از طریق نمایش نمونه، تست نتایج و ویدئو
• بازار الکترونیکی برای اختراعاتی که تأیید نهایی گرفته‌اند؛ مانند بازار الکترونیکی innofin.com
• پروژه‌های تجاری سازی آثار دانشگاهی
• بازاریابی
• از طریق شبکه های بین‌المللی مانند شبکه TII و BBC
• از طریق رسانه های رادیو و تلویزیونی[103].

[1] . spin- off

[2] .Nelson

[3] . Massachusetts institute of technology