تنگاتنگى که در میان جسم و روح آدمى است، جایى براى این تعجب باقى نمیماند.
بسیار میشود که یک حالت بحرانى روحى و غم و اندوه شدید جسم را در مدت کوتاهى، ضعیف و پژمرده و ناتوان میسازد، موهاى انسان را سفید، چشم را کم نور، قوت و توان را از دست و پا میگیرد؛ عکس این مساله نیز صادق است که حالات خوب جسمانى در روح انسان اثر میگذارد، روح را شاداب و فکر را قوت میبخشد.
عصبانیت بی دلیل، اضطراب، بی دقتی، مشکلات رفتاری، تغییر دستخط، گیجی، افسردگی، زود رنجی، نداشتن اعتماد به نفس و کم شدن حافظه مواردی هستند که میتوانند بر اثر مصرف مواد غیر طبیعی یا شیمیایی به وجود آیند.
رابطه میان تغذیه و سلامت جسمانی برای همه کاملا مشخص است، اما بسیاری از ما اطلاع چندانی از تغییرات رفتاری به دلیل مصرف غذاهای مختلف نداریم.
بسیاری از مردم از شنیدن این که مواد غذایی بر رفتار آنها تآثیر دارد شوکه میشوند اما جالب است بدانیم مواد غذایی روی سلولهای مغزی هم به اندازه هر سلول دیگر بدن تأثیر گذارند.
بسیاری از مواد به دلیل شباهت ساختاری با مواد مترشحه در مغز باعث بی نظمی در کل بدن میشوند. بسیاری از دانشمندان حذف یک ماده خاص و سپس وارد کردن ان به رژیم غذایی باعث بروز بسیاری از بیماریها مثل جنون وهم و خیال افسردگی و سوءظن میدانند.
با کمی دقت میتوان متوجه این تغییرات شد از احساس نشاط با نوشیدن یک دم نوش گیاهی مانند به لیمو و دمنوش میوه به در صبح گرفته تا زود رنجی و رخوتی که بر اثر گرسنگی بیش از حد یا پر خوری بوجود میآید.173
از قدیم الایام تأثیر غذاها بر روحیات اخلاق انسانى مورد توجه دانشمندان بوده است و حتى این مطلب جزء فرهنگ تودههاى مردم شده است مثلاً، خونخوارى را مایه قساوت و سنگدلى میشمردند، و معتقد بودند که عقل سالم در بدن سالم است. براساس دلیل وجدانی هم برای ما پیش آمده است که بعد از صرف غذای مورد علاقه، احساس آرامش و نشاط شده است؛ نیز گاهی اتفاق افتاده است که با شرایطی استرسزا مواجه شدهایم که در این شرایط، ناخودآگاه به سمت مواد خوراکی رفتهایم تا به این طریق، استرس را از خود دور کنیم یا بسیاری از زنان دچار کمخونی هستند، که این مسأله باعث افسردگی و خستگی زودرس میشود بنا براین هر یک از ما در خود مییابیم که بین خصلتهای اخلاقی و تغذیه، ارتباط برقرار است و بهداشت در تغذیه، میتواند در بهبود اخلاق نقش داشته باشد. در آیات قرآن مجید و روایات اسلامى نیز نشانه هاى روشنى براى این معنى دیده می شود.
از جمله در آیه ?? سوره (مائده) درباره گروهى از یهود که مرتکب کارهاى خلافى از قبیل جاسوسى بر ضد اسلام و تحریف حقایق کتب آسمانى شده بودند، میفرماید:
“آنها کسانى هستند که خدا نخواسته است دلهایشان را پاک کند ” اولئک الذین لم یرد الله ان یطهر قلوبهم …” و بلافاصله در آیه بعد می فرماید: “سماعون للکذب اکالون للسحت؛ آنها بسیار به سخنان تو گوش فرا میدهند تا آن را تکذیب کنند و بسیار مال حرام میخورند” .
این تعبیر نشان میدهد که آلودگى دلهاى آنها بر اثر اعمالى همچون تکذیب آیات الهى، و خوردن مال حرام بطور مداوم بوده است، زیرا بسیار از فصاحت و بلاغت دور است که اوصافى را براى آنها بشمرد که هیچ ارتباطى با جمله “لم یرد الله ان یطهر قلوبهم” نداشته باشد. و از این جا روشن میشود که خوردن مال حرام سبب تیرگى آیینه دل و نفوذ اخلاق رذیله و فاصله گرفتن با فضائل اخلاقى است.
در آیه?? سوره مائده درباره شراب و قمار مىفرماید: “شیطان مىخواهد در میان شما به وسیله شراب و قمار، عداوت ایجاد کنند؛ “انما یرید الشیطان ان یوقع بینکمالعداوه و البغضاء فىالخمر و المیسر”.
بى شک عداوت و بغضاء دو حالت درونى و اخلاقى است که در آیهبالا رابطه میان آن و نوشیدن شراب ذکر شده، و این نشان مىدهد که غذا و نوشیدنى حرامى همچون شراب مىتواند در شکل گیرى رذائل اخلاقى همانند پرخاشگرى و ستیزهجویى و عداوت و دشمنى اثر بگذارد.
در آیه?? سوره مؤمنون مىخوانیم: “اى پیامبر از غذاهاى پاکیزه بخورید و عمل صالح انجام دهید؛ یا ایها الرسل کلوا من الطیبات و اعملوا صالحا”.
هرگز ما نمىگوئیم غذاها علت تامه براى اخلاق خوب یا بد است، بلکه همین اندازه مىدانیم که طبق روایات یکى از عوامل زمینهساز پاکى و اخلاق، تغذیه است هم از نظر نوع غذاها و هم از نظر حلال و حرام بودن آنها.
دانشمندان امروز نیز معتقدند بسیارى از پدیدههاى اخلاقى به خاطر هورمونهائى است که غده هاى بدن تراوش میکند و تراوش غدهها رابطه نزدیکى با تغذیه انسان دارد؛ بر همین اساس، بعضى معتقدند که گوشت هر حیوانى حاوى صفات آن حیوان است، و از طریق غده ها و تراوش آنها در اخلاق کسانى که از آن تغذیه مىکنند اثر میگذارد. گوشت درندگان انسان را درنده خو میکند، و گشت خوک صفت بى بندوبارى جنسى را که از ویژگیهاى این حیوان ست به خورنده آن منتقل میسازد.
این از نظر رابطه طبیعى و مادى، از نظر رابطه معنوى نیز آثار خوردن غذاى حرام غیر قابل انکار است، غذاى حرام قلب را تاریک و روح را ظلمانى میکند و فضائل اخلاقى را ضعیف میسازد.
4-11-1- بررسی روایی
با نگرشی در روایات پ