تحقیق دانشگاهی – بینامتنیت قرآن و دفتر اول، دوم و سوم مثنوی از دیدگاه ژرار ژنت- …

□
تـا چـهـل سـالـش کـنـد مــرد تمـام
آدمـــی را انــدک انــدک آن هـمــام
(۳/۳۵۰۲)
اقتباس از عبارت قرآنی «وَ وَصَّیْنَا الْإِنْسانَ بِوالِدَیْهِ إِحْساناً حَمَلَتْهُ أُمُّهُ کُرْهاً وَ وَضَعَتْهُ کُرْهاً وَ حَمْلُهُ وَ فِصالُهُ ثَلاثُونَ شَهْراً حَتَّى إِذا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ بَلَغَ أَرْبَعینَ سَنَهً…»، (و به انسان سفارش کرده‌ایم که در حق پدر و مادرش نیکی کند [چرا که] مادرش به دشواری او را آبستن بوده و به دشواری او زاده است، و [دوران] بار گرفتن و از شیر گرفتن او سی ماه است، تا آنکه به کمال رشدش برسد و به چهل سالگی برسد…)، (احقاف، ۱۵). اینکه رشد کامل در چهل سالگی رخ می‌دهد مفهومی است که از آیه مذکور اقتباس شده است.
□
تـا رهند از حرص خـود یک ساعتـی
شـب پدیـد آیـد چـو گنــج رحمـتی
(۳/۳۷۳۳)
اشاره به آیه «هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِتَسْکُنُوا فیهِ وَ النَّهارَ مُبْصِراً إِنَّ فی‏ ذلِکَ لَآیاتٍ لِقَوْمٍ یَسْمَعُونَ»، (او کسی که شب را برای شما آفرید تا در آن آرام گیرید و روز چشم اندازی روشن ساخت؛ در این عبرت‌ها برای گروهی است که گوش شنوا دارند.)، (یونس، ۶۷). مولانا از مفهوم آیه استفاده و از آن تفسیری نو ارائه کرده است.
□
صـبـح آمــد خـواب را کـوتـاه کــن
خـویشـتـن را نیـک ازیـن آگـاه کـن
(۳/۳۹۲۴)
اشاره به عبارت قرآنی «…إِنَّ مَوْعِدَهُمُ الصُّبْحُ أَ لَیْسَ الصُّبْحُ بِقَریبٍ»، (… [بدان که] وعده‌گاه آنان صبح است، آیا صبح نزدیک نیست؟)، (هود، ۸۱). در اینجا مولانا براى هشدار به مستمعان جمله‌اى معترضه مى‌گوید: اى مستمع مثنوى معنوى، به خوبى این نکته را دریاب که بامداد فرارسیده و خواب را باید کوتاه کنى. مصرع دوم یادآور مفهوم عبارت قرآنی مذکور است.
□
از لـعـابــی خیـمــه کـی افراشـتــی
عنـکـبـوت ار طـبــع عنـقـا داشـتـی
(۳/۳۹۸۱)
اشاره به عبارت قرآنی «…کَمَثَلِ الْعَنْکَبُوتِ اتَّخَذَت بَیتاً إِنَّ أَوْهَنَ الْبُیُوتِ لَبَیْتُ الْعَنْکَبُوتِ لَوْ کانُوا یَعْلَمُونَ»، (… همانند داستان عنکبوت است که خانه‌ای ساخت، و اگر درمی‌یافتند سست‌ترین خانه‌ها، خانه‌ی عنکبوت است.)، (عنکبوت، ۴۱). مولانا از آیه در منطق تمثیلی بهره برده است.
□
گــرچـه انـدر لاف سحــر بابـلـنــد
پــس گـریزنـد و تو را تنــهــا هلند
(۳/۴۰۳۲)
اشاره به عبارت قرآنی «…یُعَلِّمُونَ النَّاسَ السِّحْرَ وَ ما أُنْزِلَ عَلَى الْمَلَکَیْنِ بِبابِلَ هارُوتَ وَ مارُوتَ…»، (… آنان به مردم سحر مى‏آموختند و نیز آنچه بر دو فرشته هاروت و ماروت در بابل نازل شده بود…)، (بقره، ۱۰۲). مولانا از آیه در منطق تمثیلی به قصد تعلیم استفاده کرده است.
□
همچو پیــل خــواب بیـن یاغی شود
زانـک انسـان در غـنـــا طـاقی شـود
(۳/۴۲۰۰)
اقتباس از آیات «کَلاَّ إِنَّ الْإِنْسانَ لَیَطْغى‏. أَنْ رَآهُ اسْتَغْنى»، (چنین نیست، بی‌گمان انسان سر به طغیان برآورد. از این‌که خود را بی‌نیاز [و توانگر] بینید.)، (علق، ۶-۷). مفهوم آیات مذکور را در مصرع اول می‌توان یافت.
□
زان رَسَــن قـومـی درون چَه شدنــد
زانـک از قــرآن بسی گمــره شدنــد
(۳/۴۲۰۹)
اقتباس از آیه «وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَهٌ لِلْمُؤْمِنینَ وَ لا یَزیدُ الظَّالِمینَ إِلاَّ خَساراً»، (و از قرآن آنچه برای مؤمنان شفابخش و رحمت است نازل می‌کنیم، و [این کتاب] بر ستمکاران [مشرک] جز زیان نیفزاید.)، (إسراء، ۸۲) و «…یُضِلُّ بِهِ کَثیراً وَ یَهْدی بِهِ کَثیراً وَ ما یُضِلُّ بِهِ إِلاَّ الْفاسِقینَ»، (…بسیاری را بدان گمراه و بسیاری را راهنمایی می‌کند، ولی جز نافرمانان کسی را بدان بیراه نمی‌گرداند.)، (بقره، ۲۶). مولانا از آیه و عبارت قرآنی در منطق تمثیلی بهره برده است.
□
ایـن چـنیـن آسـان یکـی سـوره بگـو