چــون ندیدنـد از وی انْـشَـقَّ الْقَـمَـر
کـافـران دیـدنــد احـمـد را بــشــر
(۲/۱۶۰۷)
مصرع اول الهام از آیه «قالُوا ما أَنْتُمْ إِلاَّ بَشَرٌ مِثْلُنا وَ ما أَنْزَلَ الرَّحْمنُ مِنْ شَیْءٍ إِنْ أَنْتُمْ إِلاَّ تَکْذِبُونَ»، (گفتند شما جز بشری همانند ما نیستید، و خدای رحمان چیزی فرو نفرستاده است، شما چیزی جز دروغ نمی‌گویید.)، (یس،۱۵). و نیز (فرقان، ۷).
مصرع دوم اقتباس از آیه «اقْتَرَبَتِ السَّاعَهُ وَ انْشَقَّ الْقَمَرُ»، (قیامت نزدیک شد و ماه دو پاره شد)، (قمر، ۱). مولانا از دو آیه در بیت استفاده می‌کند در مصرع اول به طور غیرصریح و در مصرع دوم به طور صریح به آیات اشاره می‌کند و می‌گوید کافران حضرت محمّد (ص) را بشرى معمولى مى‌دیدند؛ زیرا معجزه شکافته شدن ماه را نتوانستند از او ببینند. آن‌ها چون اسیر جنبه‌ی مادّى بشرى بودند و مقیّد به حواس ظاهرى، پس جنبه‌ی معنوى پیامبر را نتوانستند مشاهده کنند.
□
کـــو ز عــیــن درد انــگــیــزد دوا
حــاکمست و یَـفْـعَـلُ اللَّـه ما یَـشـاء
(۲/۱۶۲۰)
اقتباس از آیه «یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَهِ وَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمینَ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ»، (خداوند مؤمنان را در زندگانی دنیا و [نیز] در آخرت به سخن استوار، پایدار می‌دارد؛ و خداوند ستمکاران را بیراه می‌گذارد، و خداوند هرچه خواهد همان را انجام دهد.)، (ابراهیم، ۲۷). مولانا با اشاره به قسمتى از آیه می‌گوید حق تعالى، حاکم و فرمانرواى جهان است و او هرچه خواهد همان کند. چنانکه از ذات درد و مرض، دوا و درمان مى‌آفریند.
□
خــاکــی‌ای را گفت پــرها بـرگشا
پس یقیــن شـد که تُعِـزُّ مَــنْ تَشـاء
(۲/۱۶۲۳)
اقتباس از عبارت قرآنی «قُلِ اللَّهُمَّ مالِکَ الْمُلْکِ تُؤْتِی الْمُلْکَ مَنْ تَشاءُ وَ تَنْزِعُ الْمُلْکَ مِمَّنْ تَشاءُ وَ تُعِزُّ مَنْ تَشاءُ وَ تُذِلُّ مَنْ تَشاءُ …»، (بگو خداوندا، ای فرمانفرمای هستی، به هر کس که خواهی فرمانروایی بخش و از هر کس که خواهی فرمانروایی بازستانی؛ و [تویی که] هر کس را که خواهی گرامی داری و هر کس را که خواهی خوار کنی…)، (آل عمران، ۲۶). مولانا با اشاره صریح به آیه در این بیت می‌گوید حق تعالى مى‌تواند هرموجود پستى را ارجمند سازد. از این‌رو به یک بشر خاکى گفت: پرهاى عقلت را بگشا و به اوج آسمان معنا پرواز کن.
□
ایــن نـشـان‌هــا تِلْکَ آیـاتُ الْکِتـاب
ماهــی بیـچــاره را پـیـش آمــد آب
(۲/۱۷۰۴)
برگرفته از آیه «الر تِلْکَ آیاتُ الْکِتابِ الْمُبینِ»، (الر، این‌ها آیات کتاب روشنگر است.)، (یوسف، ۱؛ قصص، ۲). مولانا با استفاده از عبارت قرآنی طالب عاشقی را وصف می‌کند که حالى همچون ماهى دورافتاده از آب دارد که ناگهان به آبى مى‌رسد؛ و می‌گوید این نشانه‌ها و آیات (آفاقى و انفسى) تماماً آیات کتاب حضرت حق تعالى است.
□
والــد و مولــود او را خــالـق اسـت
لَمْ یَـلـِدْ لَمْ یُـولَـدْ او را لایــق اسـت
(۲/۱۷۴۵)
برگرفته از آیه «لَمْ یَلِدْ وَ لَمْ یُولَدْ»، (نه فرزند آرد و نه از کسی زاده است.)، (اخلاص، ۳). مولانا از آیه به طور صریح استفاده کرده است و می‌گوید اگر در توصیف حق تعالى بگوییم: «او نه زاده است و نه زاییده شده.» توصیف بجا و سزاوارى است؛ زیرا او آفرینندۀ همۀ زایندگان و زاده‌شدگان است.
□
بـی‌مـحـابـا رو زبــان را بــرگــشــا
ای مـعـاف یَـفـْعَـلُ اللَّــهُ مـا یَـشـاء
(۲/۱۷۸۶)
اقتباس از آیه «یُثَبِّتُ اللَّهُ الَّذینَ آمَنُوا بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ فِی الْحَیاهِ الدُّنْیا وَ فِی الْآخِرَهِ وَ یُضِلُّ اللَّهُ الظَّالِمینَ وَ یَفْعَلُ اللَّهُ ما یَشاءُ»، (خداوند مؤمنان را در زندگانی دنیا و [نیز] در آخرت به سخن استوار، پایدار می‌دارد؛ و خداوند ستمکاران را بیراه می‌گذارد، و خداوند هرچه خواهد همان را انجام دهد.)، (ابراهیم، ۲۷). مولانا در مصراع اول به قسمتی از آیه اشاره می‌کند و می‌گوید اى که به حکم آیۀ «خدا کند آنچه خواهد.» از هرگونه کیفر و عذاب معاف شده‌اى، اینک برو و بى‌هیچ ملاحظه‌اى زبان خود را بگشا و هرچه مى‌خواهى بگو.
□
حـسـرتـا یا لَـیْـتَـنـی کُـنْـتُ تُــراب
گـفـت واپـس رفـتـه‌ام من در ذهاب
(۲/۱۸۰۷)
برگرفته از آیه «إِنَّا أَنْذَرْناکُمْ عَذاباً قَریباً یَوْمَ یَنْظُرُ الْمَرْءُ ما قَدَّمَتْ یَداهُ وَ یَقُولُ الْکافِرُ یا لَیْتَنی کُنْتُ تُراباً»، (ما شما را از عذابی نزدیک هشدار دادیم، [از] روزی که هر انسانی به [نتیجه‌ی] آنچه به دستان خویش فرستاده است، بنگرد و کافر [از سر حسرت] گوید کاش من خاک بودم.)، (نبأ، ۴۰). مولانا این آیه را در سیاق داستان موسی و شبان آورده است. وی پس از بیان احوال آن شبان، به صبر و شکیبایی بندگان اشاره می‌کند و نتیجه می‌گیرد تنها انسان کافر از این مسأله دور است، حتی زمین از صبر خداوند سبزه‌زار شد.
□
آفــلــی حــق لا أُحِـبُّ الْآفِــلــیــن
